De uitspraak VoetbalTV: de deur open voor het commercieel gerechtvaardigd belang?

coauteur: Elise Troll

Een stapje terug: wat is VoetbalTV?

Het inmiddels failliete VoetbalTV betrof een samenwerkingsverband tussen de KNVB en Talpa Network en was een platform waarop voetbalwedstrijden op amateurniveau live konden worden gestreamd. In plaats van een wedstrijd Ajax-Feyenoord, konden kijkers op deze manier een wedstrijd als BVCB (C3) tegen VOC (C1) bekijken. Daarnaast konden gebruikers op het platform voetbalmomenten terugkijken en wedstrijden analyseren. In totaal zond VoetbalTV zo’n 3.000 wedstrijden op amateurniveau uit per maand. Hieronder vielen ook jeugdwedstrijden. Fijn voor opa’s en oma’s die hun kleinkinderen wilden zien spelen of voor mensen die de kampioenswedstrijd van hun beste vriend live wilden bijwonen maar verhinderd waren. Maar, voor betrokkenen die op de beelden te zien waren, leverde dit een privacy inbreuk op, aldus de AP. VoetbalTV was in de maanden voorafgaand aan de procedure al kritisch over de houding van de AP, met name wat betreft de druk die de AP opvoerde om te stoppen met de activiteiten, terwijl een daadwerkelijk boetebesluit steeds maar uitbleef. KNVB-directeur Jan Dirk van der Zee noemde de AP al een ‘snurkend keffertje’, waar het amateurvoetbal "zwaar de dupe van dreigt te worden".(1)

De kern van het geschil: gerechtvaardigd belang of journalistieke exceptie?

De visie van de AP De AP is duidelijk: VoetbalTV heeft geen voorafgaande toestemming aan de betrokkenen gevraagd die op de beelden te zien waren. VoetbalTV zou ook geen ‘gerechtvaardigd belang’ in de zin van artikel 6 lid 1(f) AVG hebben voor de verwerking van persoonsgegevens, omdat het hier zou gaan om een zuiver commercieel belang, hetgeen niet als ‘gerechtvaardigd belang’ kan kwalificeren. Kortom: VoetbalTV heeft geen grondslag en de verwerking is daarom onrechtmatig. De redenering van de AP is in lijn met de eigen normuitleg die zij op 1 november 2019 publiceerde.(2) Hierin stelt de AP dat ‘zuiver commerciële belangen’ niet kwalificeren als gerechtvaardigde belangen in de zin van artikel 6 lid 1(f) AVG. Deze normuitleg van de AP leverde al flinke kritiek op uit verschillende hoeken. Waarom is een zuiver commercieel belang geen gerechtvaardigd belang en waar baseert de AP zich op? In overweging 47 van de AVG wordt bijvoorbeeld uitdrukkelijk gesteld dat het verwerken van persoonsgegevens ten behoeve van direct marketing kan worden beschouwd als uitgevoerd met het oog op een gerechtvaardigd belang. En is direct marketing in essentie niet ook zuiver commercieel? Critici waren reeds van mening dat de AP met deze normuitleg te ver buiten haar bevoegdheden zou zijn getreden. De visie van VoetbalTV VoetbalTV voert ten eerste aan dat zij onder de journalistieke exceptie valt in de zin van artikel 85 AVG en artikel 43 Uitvoeringswet AVG. De AP zou daarom geheel (of gedeeltelijk) onbevoegd zijn om een boete op te leggen. Daarnaast stelt VoetbalTV dat zij wel degelijk een gerechtvaardigd belang heeft en dat de lezing van de AP met betrekking tot het gerechtvaardigd belang in strijd is met de uitleg van gezaghebbende werkgroepen, commissies, deskundigen en rechtspraak. Anders dan de AP, is VoetbalTV van mening dat zij, om aan te tonen dat sprake is van een gerechtvaardigd belang, niet hoeft te stellen dat zij een rechtsbelang heeft. Er moet enkel een negatieve toets worden toegepast. Deze houdt in dat ‘gerechtvaardigd’ betekent: niet in strijd met het recht. De rechtbank De rechtbank volgt VoetbalTV niet in het argument dat sprake zou zijn van een journalistieke exceptie. Hoewel men aan dit onderwerp alleen al een heel artikel kan wijden, overweegt de rechtbank – kortgezegd – dat de uitzending van de wedstrijden niet kan worden aangemerkt als een ‘bekendmaking aan het publiek van informatie, meningen of ideeën’. De beelden zouden te weinig nieuwswaarde bevatten. Waar de rechtbank wél in meegaat, is het tweede argument van VoetbalTV. De rechtbank maakt korte metten met het argument van de AP dat sprake moet zijn van een ‘rechtsbelang’ als een organisatie zich wil beroepen op het gerechtvaardigd belang. De rechtbank is hier bondig over: “dat het – kort gezegd – zou moeten gaan om een rechtsbelang, heeft de rechtbank in die jurisprudentie dan ook niet als zodanig teruggevonden”. De rechtbank betrekt een grote hoeveelheid jurisprudentie in haar oordeel, waaronder de roemruchtige Fashion ID zaak van het Europese Hof. Tevens wordt de opinie van de Werkgroep 29 (de voorloper van de European Data Protection Board) genoemd waaruit volgt dat niet alleen juridische, maar ook allerhande feitelijke, economische en ideële belangen als gerechtvaardigd belang kunnen kwalificeren. De rechtbank onderschrijft het standpunt van VoetbalTV dat de vraag of sprake is van een gerechtvaardigd belang aan de hand van een negatieve toets moet worden beoordeeld. Dat betekent dat je geen belang mag nastreven dat in strijd is met de wet. Volgens de rechtbank is de AP dan ook uitgegaan van een verkeerde interpretatie van het begrip ‘gerechtvaardigd belang’ en heeft de AP – onterecht – de proportionaliteit en subsidiariteit niet in haar oordeel betrokken. Omdat de AP de verwerking van persoonsgegevens door VoetbalTV dus onvoldoende heeft onderzocht en simpelweg is gestopt bij de lezing dat er geen sprake kan zijn van een gerechtvaardigd belang, heeft de AP het boetebesluit onzorgvuldig genomen, in strijd met art. 3:2 Awb.

En nu?

Goed nieuws dus voor VoetbalTV. De AP kan tegen de uitspraak van de rechtbank wel nog in hoger beroep, wat gezien haar standvastige opvatting over het gerechtvaardigd belang een logische stap zou zijn. Aan de andere kant is het geen geheim dat de AP kampt met tekorten aan financiële middelen.(3) De vraag is dus of de AP ruimte heeft en middelen wil en kan inzetten om in hoger beroep te gaan. In de tussentijd bestaat er voor organisaties ruimte om, met een beroep op deze uitspraak, een zuiver commercieel belang als ‘gerechtvaardigd’ te beschouwen. We wachten het vervolg met spanning af!

Voetnoten

(1) www.knvb.nl/nieuws/amateurvoetbal/column-jan-dirk-van-der-zee/60477/column-jan-dirk-van-der-zee-autoriteit (2) autoriteitpersoonsgegevens.nl/sites/default/files/atoms/files/normuitleg_gerechtvaardigd_belang.pdf (3) www.trouw.nl/binnenland/voorzitter-autoriteit-persoonsgegevens-de-achterstanden-zijn-zo-groot-dat-het-lachwekkend-is~bb44d7a8/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Meer artikelen van Kennedy Van der Laan