Nederland kent een groot aantal wijken en buurten. De verschillen in gezondheid, welzijn en opleiding in die wijken en buurten zijn soms groot. Om daar regionaal en lokaal beleid voor te kunnen maken, hebben gemeenten betrouwbare informatie nodig. Het CBS heeft daarom voor het eerst gegevens per huishouden over welvaart, opleidingsniveau en arbeidsmarktdeelname in onderlinge samenhang op wijk- en buurtniveau in kaart gebracht. Deze zogenoemde Sociaal Economische Status (SES-)scores vormen waardevolle informatie voor gemeenten, beleidsmakers en onderzoekers.
Hidde Boonstra van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG): ‘Toen het Sociaal Cultureel Planbureau vier jaar geleden stopte met het maken van soortgelijke cijfers werd het kennishiaat duidelijk voelbaar. Kennis van sociaaleconomische scores op laagregionaal niveau is onmisbaar voor veel beleidsmakers en onderzoekers, bijvoorbeeld om buurtscans en wijkanalyses te kunnen doen.’ Datzelfde hiaat werd ook bij Pharos, een landelijk expertisecentrum voor het terugdringen van gezondheidsachterstanden, opgemerkt. Aldien Poll, strategisch adviseur bij Pharos: ‘Op het dashboard over gezondheidsachterstanden ontbrak ineens relevante informatie. Wij hebben dat bij het ministerie van VWS aangekaart. VWS heeft toen bij het CBS gevraagd om de berekening van SES-scores verder te ontwikkelen.’
‘Het was meteen duidelijk dat we dit met andere partijen wilden doen’, zegt CBS-onderzoeker Jan Mol. ‘Om een breed toepasbare statusscore te ontwerpen die voor veel partijen bruikbaar is, hebben we daarom samen met het ministerie van VWS een aantal externe experts aangetrokken. SES-scores komen niet zomaar uit de computer rollen. De uitkomsten worden bepaald door de data die we erin stoppen en de keuzes die we maken om uit die ruwe data scores te berekenen. Wat willen we precies weten? Daar moet je goed over nadenken.’ Er werd een team samengesteld waarin naast het CBS ook het ministerie van VWS, de VNG, enkele gemeenten, het RIVM, Pharos, de GGD-GHOR, het SCP en de Erasmus Universiteit waren vertegenwoordigd. Een combinatie van wetenschap, kennisinstellingen, landelijke en regionale beleidsmakers dus.
‘We hebben drie grote databestanden van het CBS gebruikt om de SES-sores te berekenen: welvaart, opleiding en arbeid. Dat zijn de drie componenten van de statusscore zoals we die berekend hebben, vandaar de naam SES-WOA’, aldus Mol. ‘De score geeft in één oogopslag weer hoe een gemeente met zijn wijken en buurten op deze drie belangrijke elementen scoort ten opzichte van andere gemeenten.’ Op basis van historische gegevens zijn de SES-WOA scores voor alle wijken van alle gemeenten in Nederland over de jaren 2014 tot en met 2019 in kaart gebracht. Op die manier kunnen de scores jaar op jaar worden vergeleken, zodat ook trends in de tijd zichtbaar zijn. ‘Heel waardevol voor gemeenten,’ aldus Boonstra. Het is de bedoeling dat het CBS de tijdreeks jaarlijks aanvult met de nieuwste scores.
Andere parameters die iets kunnen zeggen over de door bewoners ervaren status van hun wijk – bijvoorbeeld veiligheid, gezondheid en groenvoorziening – zitten bewust niet in deze SES-WOA score. Het doel was namelijk om een breed toepasbare score te berekenen die aangeeft hoe de wijk of buurt er feitelijk voorstaat, zonder dat daarbij gecorrigeerd is voor mogelijke verklarende omstandigheden. ‘Bij de interpretatie van de SES-WOA scores is het wel belangrijk verder te kijken dan het getal zelf,’ waarschuwt Mol. ‘Studentensteden scoren bijvoorbeeld gemiddeld vrij laag, omdat studenten weinig arbeidsverleden hebben en weinig inkomen. Een ander voorbeeld: de inkomenscomponent staat los van kosten van leven in de verschillende regio’s. In Groningen is wonen iets goedkoper dan in de randstad, maar ook dat zie je in de SES-WOA score niet terug. De SES-WOA score laat zien hoe de wijk of buurt er feitelijk voorstaat in vergelijking met andere wijken of buurten. Omdat de onderliggende scores per huishouden onder strenge voorwaarden ook beschikbaar zijn voor externe onderzoekers op de beveiligde microdata omgeving van het CBS, kunnen universiteiten, planbureaus en onderzoeksinstellingen in de komende jaren allerlei onderzoek doen naar de oorzaken van verschillen in SES-WOA scores.’
SES-scores op laagregionaal niveau worden door onderzoekers en publiekrechtelijke beleidsmakers voor allerlei doeleinden ingezet. ‘Ze brengen regionale verschillen in kaart. Waar wonen de kwetsbare mensen, hoe verhouden de verschillende regio’s en gemeenten in Nederland zich tot elkaar, en welke verklaringen vinden we daarvoor? SES-scores maken het makkelijker om regionaal en lokaal effectief beleid te ontwikkelen en om kansengelijkheid te vergroten,’ zegt Mol. Deze scores worden ook veel gebruikt als verklarende variabele in onderzoeken naar verschillen tussen wijken op het gebied van leefbaarheid, brede welvaart, participatie, welzijn, gezondheidsverschillen, gebruik van gezondheidsvoorzieningen, onderwijs, gedrag en leefstijl.
Zoals altijd worden uitkomsten van het CBS beschikbaar gesteld voor iedereen. Met de publicatie van SES-WOA scores op de online databank StatLine levert het CBS betrouwbare data voor sociaaleconomisch onderzoek en de ontwikkeling van publiek beleid. De cijfers geven objectieve informatie, geen waardeoordeel. Het gaat erom heldere indicatoren te krijgen, die inzicht geven in hoe Nederlandse gemeenten het doen op sociaaleconomisch vlak. De gemeenten kunnen goed uit de voeten met de SES-WOA scores. Zij willen graag weten wat er speelt op wijk- en buurtniveau. Maar, hoe dichter op wijk- en buurtniveau, hoe gevoeliger de gegevens en hoe makkelijker herleidbaar tot personen. ‘En dat is het mooie van samenwerken met CBS,’ zegt Boonstra. ‘Want het CBS heeft daar strenge protocollen voor. De regel is dat gegevens niet op individueel niveau herleidbaar mogen zijn. Dus als een postcodegebied uit maar enkele huishoudens bestaat, dan worden die gegevens niet gepubliceerd.’
