Vandaag de dag zien we steeds vaker dat overheidsorganen en het bedrijfsleven slimme algoritmes gebruiken om politieke besluitvorming of de uitvoering van werkzaamheden te versnellen. Deze algoritmes moeten gecontroleerd worden of ze niet de privacy van burgers schenden of discriminatie in de hand werken. Een goede zaak, zo vinden deskundigen. Of het verstandig is dat de Autoriteit Persoonsgegevens met deze taak belast wordt, daar zetten zij hun vraagtekens bij. Dat blijkt uit een rondgang door NU.nl.
De Autoriteit Persoonsgegevens controleert of de overheid, bedrijven en andere organisaties zich aan de Europese privacywetgeving houden. De spelregels hierover zijn vastgelegd in de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de Uitvoeringswet AVG (UAVG). Daar heeft de toezichthouder zijn handen vol aan.
Bestuursvoorzitter Aleid Wolfsen klaagt al jaren dat hij te weinig financiële middelen heeft om deze opdracht naar behoren uit te voeren. Het afhandelen van privacyklachten neemt gemiddeld zes maanden in beslag, omdat er 10.000 klachten op de plank liggen. “Dit is zeer zorgelijk. Wij kunnen al jaren ons werk niet goed genoeg doen, simpelweg omdat we te weinig mensen hebben. Maar in plaats van een verhoging, wordt ons budget bevroren”, zo zei hij toen oud-minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker aangaf het budget voor de AP niet te willen verhogen.
Toen de kabinetsformatie eind vorig jaar in een stroomversnelling kwam, kwam er goed nieuws naar buiten. Het nieuwe kabinet beloofde miljoenen vrij te maken voor de Autoriteit Persoonsgegevens. Dit jaar krijgt de toezichthouder er 2 miljoen euro bij, in 2023 en 2024 respectievelijk 4 en 6 miljoen euro. En vanaf 2025 wordt het budget van de privacywaakhond structureel met 8 miljoen euro verhoogd.
In het regeerakkoord stond tevens dat de coalitiepartijen een algoritmewaakhond in het leven roepen. Daarvoor is een bedrag van 3,6 miljoen euro gereserveerd, dat vanaf 2023 wordt vrijgemaakt. “We regelen wettelijk dat algoritmes worden gecontroleerd op transparantie, discriminatie en willekeur. Een algoritmetoezichthouder bewaakt dit. De overheid geeft het goede voorbeeld door niet meer data te verzamelen en onderling te delen dan nodig en ontwikkelt regels voor data ethiek in de publieke sector”, zo schreef het vierde kabinet Rutte in het coalitieakkoord.
Privacydeskundigen staan vierkant achter de plannen van het kabinet voor een algoritmewaakhond. Of het verstandig is om deze discipline bij de Autoriteit Persoonsgegevens onder te brengen, daar hebben zij hun bedenkingen bij. “Algoritmes gebruiken lang niet altijd persoonsgegevens, maar dat is wel de focus van de AP. Ook zit de pijn niet altijd bij privacy. Algoritmes kunnen ook de markt verstoren of tot machtsmisbruik leiden”, vertelt Corien Prins, hoogleraar Recht en Informatisering aan de Universiteit Tilburg en voorzitter van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR), tegen NU.nl.
Zij benadrukt dat de toezichthouder zijn handen nu al vol heeft. “Als je je huidige werk niet aankan, is het geen goed idee om er een extra taak bij te doen”. Bart Schermer, hoogleraar Recht en Digitale Technologie aan de Universiteit Leiden, vindt het eveneens onverstandig om de Autoriteit Persoonsgegevens meer verantwoordelijkheden te geven. “Door de taak bij de AP onder te brengen, zit er gelijk het stempel van persoonsgegevens op. De AP heeft niet per se kaas gegeten van algoritmes voor de veiligheid van vliegtuigonderdelen of algoritmes in medische apparatuur.”
Een woordvoerder van de Autoriteit Persoonsgegevens vertelt tegenover NU.nl dat deze zorgen ook bij de toezichthouder leven. Het is in zijn ogen nog maar de vraag of het toezicht op algoritmes op het bord van de privacywaakhond belandt, omdat het al langer aangeeft over te weinig financiële middelen te beschikken.
Daarnaast houden slimme algoritmes zich lang niet altijd bezig met persoonsgegevens. Er zijn ook algoritmes ontwikkeld om bijvoorbeeld wapens af te stellen en vliegtuigen te laten opstijgen en dalen. De woordvoerder denkt bovendien dat de AP het toezicht op algoritmes niet voor eigen rekening neemt, maar dit in samenwerking doet met andere toezichthouders. De Autoriteit Consument & Markt (ACM) is een van de partijen waarmee de AP nauw samenwerkt op het gebied van slimme algoritmes.