Eerder dit jaar lanceerde Apple zijn eigen GPS Tracker: de Apple AirTag. Met deze GPS tracker kun je de locatie van bijvoorbeeld je sleutelbos achterhalen. Maar de functies van het kleine apparaatje kunnen ook voor heel andere doeleinden dienen, zoals voor stalking. Apple heeft al stappen genomen om stalking tegen te gaan, maar onwelwillenden kunnen alsnog misbruik maken van dergelijke apparaatjes. Het gebruik van GPS trackers bij stalking blijkt een groeiend probleem.
Het aantal meldingen van stalking dat de politie krijgt, zit de laatste jaren in de lift. Met name in 2019 en 2020 is het aantal geregistreerde stalkingmisdrijven veel hoger dan eerdere jaren. Bovendien blijft een steeds groter deel van de stalkingzaken onopgelost.
En hoewel er in 2019 zo’n 4.000 keer aangifte werd gedaan van stalking, ligt het aantal slachtoffers veel hoger. Volgens Slachtofferhulp Nederland waren er dat jaar namelijk ruim 100.000 slachtoffers van stalking.
Ook in het nieuws komen GPS trackers steeds vaker terug bij berichtgeving over stalkingzaken. In verschillende regionale media kwam het onderwerp aan bod vanwege een lokale stalker, onder andere bij het Brabants Dagblad, Omroep Gld en de Leeuwarder Courant. Een deelnemer aan het programma Temptation Island bleek tevens een GPS tracker te gebruiken om de gangen van haar vriend in de gaten te houden.
Stalkers wordt informatie in de schoot geworpen met GPS trackers. Het blijkt niet alleen kinderlijk eenvoudig om zo’n klein apparaatje ergens te plaatsen (bijvoorbeeld onder een auto of in de knuffelbeer van een kind). Bij de Apple AirTag circuleren namelijk meerdere video’s op YouTube waarin een hack wordt getoond om het beveiligingssignaal uit te schakelen.
Dat geluidssignaal gaat af wanneer het langere tijd op afstand is van het apparaat waarmee het gekoppeld is. Een beveiliging die Apple inschakelde om onder meer stalking juist te voorkomen.
Sinds 2015 neemt het aantal rechtszaken waarin GPS trackers een rol spelen sterk toe. Waar in 2015 nog in 2 rechtszaken met GPS tracker waren, is dit aantal in 2020 opgelopen tot 29.
Lang niet altijd blijkt een rechtszaak overigens ook tot een veroordeling te leiden. In ruim een kwart van de gevallen wordt een verdachte volledig vrijgesproken (28%) en in nog eens bijna één op de tien uitspraken wordt een verdachte deels vrijgesproken van de feiten.
Dit was ook het geval in een rechtszaak van een Sittardse juwelier. Er was een GPS tracker onder zijn auto geplaatst, maar de verdachten werden in Hoger Beroep vrijgesproken voor het volgen van de gangen van de juwelier.
Inmiddels zijn er drie populaire GPS trackers voor consumenten op de markt: de Tile, Apple AirTag en de SmartTag van Samsung. Deze drie zijn echter (nog) niet allemaal voorzien van een functie om stalkers te ontmaskeren.
De SmartTag had bij introductie nog niet zo’n functie, maar inmiddels wel: een SmartTag is te vinden via een ander apparaat. Degene die (mogelijk) gevolgd wordt via een SmartTag, moet echter wel zelf een controle uitvoeren om de SmartTag te achterhalen. Iemand die niets vermoedt, zal er daarom niet gauw achter komen dat hij/zij gevolgd wordt.
De makers van Tile geven aan dat zij in de loop van 2022 een anti-stalking functie in het apparaat verwerken. Dit apparaat kan momenteel nog 30 dagen lang ongemerkt locatiegegevens verzamelen van degene die een Tile bij zich draagt.
De AirTag is weliswaar voorzien van een anti-stalking functie, maar deze blijkt gemakkelijk te omzeilen. Wanneer het apparaatje te lang verwijderd is van de eigenaar, gaat er een waarschuwingsgeluid af. De speaker waaruit dit geluid afkomstig is, kan een kwaadwillende echter uit het apparaatje verwijderen, zo blijkt uit verschillende YouTube-video’s.
Daarnaast gaat er pas na drie dagen een geluidssignaal af bij de AirTag, wanneer deze al die tijd op afstand van de eigenaar is geweest. Een samenwonende partner kan dus alsnog vaak ongemerkt zijn of haar partner volgen.
Overigens is niet alleen de locatie van een GPS tracker te achterhalen, maar kan er veel meer informatie mee worden verzameld. Een YouTube-account genaamd AirtagAlex laat zien hoeveel informatie er via een AirTag te verkrijgen is.
In een video waarin hij een AirTag naar de koning stuurt, kan hij bijvoorbeeld achterhalen hoe laat er personeel aanwezig is bij paleis Noordeinde en hoeveel activiteit er per dag is. Inmiddels is deze informatie uit de betreffende video verwijderd.
Wordt iemand uit jouw omgeving mogelijk gestalkt? Het kan lastig zijn om te beoordelen hoe ernstig de stalking is en hoe gevaarlijk de situatie is. Een slachtoffer van stalking overziet de ernst misschien niet, of is bang om hulp te vragen. Om het slachtoffer te helpen, kun je een aantal dingen doen:
Zo bouw je een soort logboek op van wanneer en hoe de stalker jouw naaste lastigvalt. Ook kun je helpen bij het schrijven van een stopbrief in een poging het stalken een halt toe te roepen. Camera’s rondom de woning kunnen hierbij ook nuttig zijn.
Besef je dat het slachtoffer zichzelf mogelijk nog niet als slachtoffer ziet, en de situatie uit onzekerheid wellicht bagatelliseert. Neem de zorgen van jouw naaste serieus en benadruk dat het niet de normale gang van zaken is wat de stalker doet.
Jouw naaste heeft mogelijk geen goed beeld van wat er over diegene online te vinden is. Doe samen een soort privacy-check door te googlen welke informatie makkelijk te vinden is. Kun je (een deel van) die informatie van het internet niet meer openbaar toegankelijk maken?
Het is verstandig om social media-accounts naar de privémodus aan te passen en de stalker te blokkeren. Zo kan de stalker geen berichten meer inzien. De stalker kan zich online overigens makkelijk voordoen als een onbekende, dus voeg ook niet zomaar onbekenden toe op social media-kanalen.
Loopt de stalking erg uit de hand of ontstaat er een gevaarlijke situatie? Dan kun je aangifte doen bij de politie. Doe dit altijd in samenspraak met het slachtoffer. Soms heeft diegene twijfels of zorgen over de gevolgen van zo’n aangifte, dus het is goed om het hier vooraf over te hebben. Helpt ook de aangifte onvoldoende? Dan kun je stappen zetten richting een strafproces of een contactverbod aanvragen.
Bekijk de checklist van Slachtofferhulp voor meer tips en achtergrondinformatie over hulp bij stalking (1).
Om te onderzoeken hoe GPS trackers een rol spelen bij digitale stalking, heeft VPNGids.nl verschillende bronnen geraadpleegd. Cijfers over stalking zijn afkomstig van het CBS. Daarnaast werden alle rechtszaken bekeken op Rechtspraak.nl waarin ‘GPS tracker’, ‘GPS-kastje’, ‘plaatsbepalingsapparaat’ of ‘track&trace-systeem’ voorkwam als term.
Na deze selectie is handmatig gecontroleerd of een zaak gerelateerd was aan het volgen van een individu, zonder dat het te maken had met bijvoorbeeld een vast GPS-apparaat in een vrachtwagen of bijvoorbeeld een enkelband.
(1) https://www.slachtofferhulp.nl/voordehelpers/alle-checklists/checklist-stalking/
