De politie verzamelt al jarenlang op een onrechtmatige manier informatie over onschuldige Nederlanders. De top zou weten dat een juridische basis hiervoor ontbreekt, maar gaat hier desondanks toch mee door. Verder is er nauwelijks toezicht op het team dat deze data verzamelt. Het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Nationale Politie stellen dat er enkel sprake is van ‘een geringe inbreuk op de persoonlijke levenssfeer’. Dat concludeert RTL Nieuws op basis van eigen onderzoek.
Het Team Openbare Orde Inlichtingen (TOOI) verzamelt volgens de nieuwszender in het grootste geheim informatie van mensen van wie ze denken dat ze de openbare orde ernstig verstoren. Uit onderzoek van RTL Nieuws blijkt echter dat het om mensen gaat die zich geweldloos inzetten voor dierenrechten of het klimaat. Of vanwege het feit dat ze moslim zijn. Ze krijgen een sterretje achter hun naam waar ze moeilijk vanaf komen.
TOOI zet verregaande middelen in om informatie te verzamelen. Ze volgen stiekem mensen, infiltreren in groepen, betalen informaten en brengen in kaart wat mensen online uitspoken. Iedereen kan een potentieel doelwit zijn van de politie.
“Dit zijn praktijken van een politiestaat”, zegt hoogleraar strafrecht Sven Brinkhoff van Universiteit van Amsterdam. Volgens hem komt de privacy van burgers in het geding door deze werkwijze. “Want in een democratie, zeker als je je met dit soort intense heimelijke methoden bezighoudt, moet er altijd eerst een wet zijn voordat je dat mag doen. En bij het TOOI is dat volstrekt afwezig en ook al een lange tijd. Dat betekent dus dat de overheid illegaal bezig is, specifiek het TOOI.”
TOOI werd in 2013 opgericht door de Nationale Politie als een zelfstandige inlichtingendienst. RTL Nieuws zegt dat de politie al vanaf het eerste moment weet dat wat het team doet niet is toegestaan. “Het ontbreken van wet- en regelgeving voor de bevoegdheden van de Teams Openbare Orde Inlichtingen, als ook een stelsel van controle en toezicht op hun werkzaamheden, een risico vormt voor de legitimiteit en integriteit van de Nationale Politie”, zo staat in een document dat de nieuwszender heeft opgevraagd op basis van de Wet open overheid (Woo).
Niet alleen ontbreekt de wettelijke basis voor wat TOOI uitvoert: tevens is er amper controle. “Maar ondanks dat de politie weet dat ze fout zit en er geen toezicht wordt gehouden, gaan de TOOI-inlichtingenteams bij de tien politie-eenheden gewoon door met het vergaren van enorm veel data van onschuldige personen”, schrijft RTL Nieuws.
Het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Nationale Politie laten in een reactie weten zich niet te herkennen in het beeld dat er sprake is van een onwettige werkwijze door het TOOI. Naar eigen zeggen gaat het om ‘een geringe inbreuk op de persoonlijke levenssfeer’, iets wat volgens de Politiewet is toegestaan.
Burgemeesters die verantwoordelijk zijn voor het TOOI erkennen dat het toezicht op de dienst te wensen overlaat. Ze beloven de controle te gaan versterken.
Het is niet de eerste keer dat de politie beschuldigd wordt van het stiekem monitoren en verzamelen van gegevens van burgers. In juli 2022 schreef dagblad Trouw dat de politie ‘een eindeloze stroom aan informatie’ binnenkreeg. Het ging onder meer om privégegevens van iedereen die ooit in aanraking was geweest met agenten, waaronder getuigen, verdachten en daders. Tevens ontving de politie automatisch updates als er zich veranderingen voordeden in iemands leven, zoals een verhuizing, huwelijk, scheiding of geboorte van een kind. Bits of Freedom uitte felle kritiek en noemde de politie ‘een veelpleger’ die constant de privacy van burgers schond.
Eerder dit jaar bleek dat de politie wekenlang actief klimaatactivisten van Extinction Rebellion afluisterde. Dat kwam de politie of flink wat kritiek te staan. Het College voor de Rechten van de Mens oordeelde dat het bespioneren van demonstranten “een extreem zwaar middel is dat niet makkelijk te rechtvaardigen valt”. Amnesty International noemde de werkwijze van de politie “bijzonder problematisch”. Ook de Tweede Kamer bemoeide zich met de kwestie en vroeg om opheldering van minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz-Zegerius.
Het Openbaar Ministerie vond dat de media te hard van stapel liepen. “Men probeert deze zaak heel groot te maken met verwijzingen naar het demonstratierecht. Maar het feit is dat de verdachten zijn aangehouden omdat ze opriepen tot een strafbare blokkade van een snelweg”, zo zei de officier van justitie in een reactie.