In 2003 werd een 13-jarige jongen vermoord terwijl hij samen met zijn vriendjes sneeuwballen gooide. De zaak werd nooit opgelost. Bijna 20 jaar na dato – in 2022 – lanceren politie en justitie een opsporingsactie die hem tot leven wekt met deepfake technologie. Een wereldprimeur in de opsporing, aldus de politie. Maar het roept ook ethische vragen op.
Bij deepfake gaat het vaak over de gevaren van de technologie. Dat zit zelfs al besloten in de naam van de technologie; deepfake is een combinatie van ‘deep learning’ en ‘fake news’. Er zijn ook kansen. Bijvoorbeeld om na bijna twintig jaar na een moordzaak nieuwe getuigen of de dader van een dodelijke schietpartij te vinden. ‘Getuigen en de dader in het hart te raken’, is het doel van de actie. De werking daarvan is wetenschappelijk aangetoond, stelt de politie. In deze zaak doet het slachtoffer zelf een persoonlijke oproep om informatie te delen; met deepfake dus.
Daan Annegarn (Landelijk Team Opsporingscommunicatie) legt in de berichtgeving van de politie uit: “Een deepfake wordt gemaakt met kunstmatige intelligentie. De computer heeft daarbij zo vaak een afbeelding of een video van een gezicht gezien, dat hij snapt waar een mond zit en hoe die beweegt bij het uitspreken van een bepaald woord. Je kunt op deze manier geloofwaardige ‘nepvideo’s’ maken die niet van echt te onderscheiden zijn.” Dat heeft natuurlijk veel impact op de nabestaanden, zij zijn bij het hele traject nauw betrokken geweest.
De inzet van deepfake roept allerlei ethische vragen op, ook in deze zaak. NOS.nl brengt het vraagstuk van ‘digitale sterfelijkheid’ in. In dat artikel vertelt bijvoorbeeld deepfake-onderzoeker Theo Gevers van de Universiteit van Amsterdam. “Je kan mensen dingen laten zeggen die ze niet bedoelen. Dus je moet je rekenschap geven van het feit dat deepfake een vorm van desinformatie is.” De onderzoeker adviseert de politie om per geval te kijken of deepfake de juiste vorm is. Overigens denk hij zelf dat het in deze casus wel kan.
