De Nederlandse overheid innoveert minder dan enkele jaren geleden. Uit de Innovatie Barometer Overheid 2025 blijkt dat nog altijd driekwart (76%) van de overheidsorganisaties in 2023 en 2024 een innovatie doorvoerde, maar dit is een daling van tien procentpunten ten opzichte van 2021.
Vooral innovaties die de interactie met burgers en bedrijven verbeteren zijn afgenomen: van 62 procent in 2021 naar 37 procent nu. Digitalisering van werkprocessen is daarentegen belangrijker dan ooit. Organisaties richten zich op efficiënter werken en kwaliteitsverbetering, vaak met behulp van IT en artificiële intelligentie (AI).
Het merendeel van de innovaties bestaat uit procesvernieuwing: het efficiënter en beter organiseren van werkprocessen. Daarmee blijft procesinnovatie (78%) de hoofdmoot, terwijl product- en diensteninnovaties terrein verliezen. Veel toepassingen draaien om digitalisering, zoals AI-gestuurde analyses, digitale aanvraagprocedures en robotisering van administratieve processen.
Opvallend is dat Rijksuitvoeringsorganisaties en zelfstandige bestuursorganen veel vaker innoveren (92%) dan kerndepartementen (56%). Hun innovaties zijn bovendien vaak technologisch van aard, variërend van drones voor inspecties tot slimme datatools voor risicobeoordeling.
Hoewel het verhogen van efficiëntie het meest genoemde doel is (56%), worden de grootste effecten geboekt op kwaliteit van dienstverlening (75%) en gebruikerservaring (70%). Burgers merken dat in de vorm van eenvoudiger procedures en snellere dienstverlening. In de praktijk gaat het echter meestal om het optimaliseren van bestaande processen. In 83 procent van de gevallen veranderde de manier van werken slechts in beperkte mate.
Het succes van innovaties staat of valt met het menselijk kapitaal en een stimulerend innovatieklimaat. Overheidsorganisaties geven zichzelf gemiddeld een ruime voldoende (3,63 op een schaal van 1–5), met de Rijksoverheid als koploper (3,79). Een klimaat waarin fouten worden gezien als leerervaring en nieuwe ideeën worden gewaardeerd, blijkt essentieel.
Als innovaties mislukken, komt dat zelden door slechte ideeën. Belangrijkste struikelblokken zijn gebrek aan draagvlak (35%), een onvoldoende uitgewerkt innovatieproces (32%), en beperkte middelen zoals tijd en geld.
Vooral grote organisaties en die met een aparte innovatiefunctionaris of -unit blijken succesvoller in innovatie. Kleinere organisaties lopen vaker tegen grenzen aan en doen er goed aan gezamenlijk op te trekken, bijvoorbeeld door innovatiefunctionarissen te delen.
Daarnaast blijkt dat 60 procent van de innovaties deels of volledig is gebaseerd op bestaande oplossingen van andere organisaties. Dit onderstreept het belang van kennisdeling en opschaling.
Het rapport laat zien dat innovaties vaak concreet en praktisch zijn. Voorbeelden zijn AI-chatbots in de dienstverlening, drones voor toezicht, en apps of datamodellen die de kwaliteit van toezicht en dienstverlening verbeteren. Zo ontwikkelde de gemeente Rotterdam een model om klantsignalen te analyseren, de NVWA een inspectie-app en het Kadaster tactiele kaarten en AI-beeldherkenning.
Internationaal gezien doet Nederland het goed, met Denemarken als voorbeeldland. Toch blijft gezamenlijke, burgergerichte innovatie hier achter. Het rapport roept daarom op tot meer organisatie-overstijgende samenwerking en planmatige opschaling, zodat vernieuwing niet versnipperd blijft maar daadwerkelijk breed impact heeft.
De Nederlandse overheid innoveert minder breed dan enkele jaren geleden, maar digitalisering houdt de motor draaiend. De grootste winst wordt geboekt in de kwaliteit van dienstverlening, terwijl procesinnovatie de boventoon voert. Om de innovatiekracht te versterken, zijn samenwerking, opschaling en aandacht voor menselijk kapitaal onmisbaar. Alleen zo kan de overheid blijvend inspelen op maatschappelijke en technologische veranderingen.
Lees hier de Innovatie Barometer Overheid 2025
