Ons spoor is kwetsbaar en kan het groeiende militaire transport niet aan zonder grote impact op het civiele vervoer. Extra maatregelen zijn daarom nodig, ook vanwege onze NAVO-verplichtingen. Dat blijkt uit een impactanalyse door Christophe van der Maat, voorzitter van het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving (OFL) en de Weerbaarheidstafel, in opdracht van staatssecretaris Thierry Aartsen (Openbaar Vervoer en Milieu). Er moet fors worden geïnvesteerd om knelpunten in de fysieke infrastructuur op te lossen. Om te beginnen wordt geadviseerd minimaal 600 miljoen euro te investeren in de fysieke infrastructuur en het verbeteren van beveiligingssystemen en bedrijfsprocessen.
Toenemende geopolitieke spanningen en groeiende cyberdreigingen zetten de veiligheid van onze vitale infrastructuur onder druk. Recente incidenten in Europa laten zien dat de dreigingen reëel zijn. Nederland moet snel haar weerbaarheid versterken om maatschappelijke en economische schade te voorkomen. Een sterk, goed verbonden en beschermd spoor is daarbij essentieel. Daarom heeft staatssecretaris Aartsen samen met ProRail het OFL gevraagd een analyse te maken van de kwetsbaarheid van ons spoorsysteem. Het was het eerste onderzoek vanuit de dit jaar opgerichte Weerbaarheidstafel.
In het adviesrapport – ‘Tijd om te handelen’ - concludeert Van der Maat vooral dat het spoorsysteem jarenlang is ingericht op efficiëntie en stiptheid, maar onvoldoende is voorbereid op sabotage en cyberaanvallen. Het huidige beleid gaat uit van incidentele, niet-moedwillige storingen door bijvoorbeeld slecht weer. Dat uitgangspunt is echter verleden tijd. De realiteit van vandaag vraagt om een nieuw uitgangspunt: een spoorsysteem dat niet alleen efficiënt en punctueel is, maar bovenal robuust en weerbaar tegen hybride dreigingen.
Nederland kan ook zijn NAVO-verplichtingen voor militair transport onvoldoende waarmaken. Eén heel brede militaire trein, waarvoor het naastgelegen spoor vrij moet blijven, kan het reguliere verkeer op een bepaald spoor tot wel drie uur stilleggen. Bij meerdere militaire treinen per dag komt het civiele spoorvervoer vrijwel tot stilstand, met grote gevolgen voor economie en samenleving. De huidige capaciteit is te beperkt om de verwachte groei van het militaire vervoer op te vangen.
Volgens Van der Maat is nu handelen noodzakelijk. Uitstel vergroot onze kwetsbaarheid. Het versterken van de veiligheid en defensie biedt ook de kans om het spoor structureel te versterken. Daarvoor zijn extra investeringen onvermijdelijk. Van der Maat adviseert een startpakket van minimaal € 600 miljoen voor drie typen maatregelen:
Verhogen van de beveiliging: beter toegangsbeheer, slimme detectiesystemen, monitoring van digitale systemen en extra anti-drone maatregelen bij kritieke locaties.
Versterken van de continuïteit: mobiele noodsystemen voor snelle hervatting van treinverkeer, meer reserveonderdelen, voldoende herstelcapaciteit en draaiboeken voor grootschalige incidenten.
Vergroten van de militaire capaciteit: meer rangeerruimte in havengebieden, langere sporen voor treinen van 740 meter, verwijderen van obstakels langs het spoor en efficiëntere grensovergangen.
Christophe van der Maat, voorzitter OFL: “De hybride dreigingen waar Europa mee te maken heeft, gaan voorlopig niet verdwijnen. Het is niet de kans óf maar wannéér we te maken krijgen met sabotage aan onze vitale infrastructuur. Dreigingen worden alleen maar complexer en impactvoller. Afwachten is dus geen optie. Daarom is onze oproep glashelder: investeer nú in de weerbaarheid en militaire mobiliteit van het spoor. Want een samenleving die haar spoor laat stilstaan, zet ook haar veiligheid en vrijheid op het spel.”
Staatssecretaris Aartsen onderschrijft het adviesrapport: “De wereld om ons heen verandert razendsnel, en dat vraagt om actie. Een sterk, goed verbonden en veilig spoor is essentieel voor onze nationale en internationale veiligheid. Dit vraagt investeringen in de beveiliging, het herstelvermogen en de capaciteit voor militair vervoer. Zowel de sector als de overheid moeten nu samenwerken en stappen zetten. Dit kan betekenen dat reizigers soms iets langer onderweg zijn, maar in het huidige geopolitieke klimaat hebben we geen tijd te verliezen. Met een sterk en weerbaar spoor vergroten we onze veiligheid, beschikbaarheid en betrouwbaarheid. Weerbaarheid is niet alleen een taak voor Defensie, het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van ons allemaal.”
Veel maatregelen versterken niet alleen de militaire capaciteiten, maar ook onze maatschappij en economie. Zo snijdt het mes aan twee kanten. Investeringen in langere treinen, meer rangeercapaciteit en een grotere betrouwbaarheid komen ook het reguliere goederen- en personenvervoer ten goede.
John Voppen (CEO ProRail): “Het spoor is strategisch ontzettend belangrijk. Daarom moeten we inzetten op het vergroten van de weerbaarheid ervan. Zeker nu er dreiging is en we snel moeten kunnen reageren. Denk daarbij aan transporten, maar ook aan beveiligen en het snel herstellen van schade. En een robuust spoor is ook meteen relevant voor reizigers- en goederentreinen.”
Aartsen schrijft in zijn brief aan de Kamer dat hij, ondanks de demissionaire status van het kabinet, een groot deel van de aanbevelingen van het OFL direct oppakt, samen met ProRail en vervoerders. Zo wil hij zorgen voor prioriteit voor defensie op het spoor, en dat treinen niet bij de grens blijven stilstaan door papierwerk. Ook gaat zijn ministerie samen met Defensie en ProRail aan de slag met het simuleren van militaire transporten, om zo knelpunten te vinden en te verbeteren. Verder wordt er samen met ProRail een gezamenlijke weerbaarheidsstrategie ontwikkeld, waarmee het spoor weerbarder wordt tegen hybride dreigingen.
Het is aan een volgend kabinet om definitieve keuzes te maken over het startbudget van 600 miljoen euro. Begin volgend jaar wordt de Kamer geïnformeerd over hoe de aanbevelingen zijn opgevolgd.
