Sinds 2 februari 2025 verplicht de AI-verordening (overheids)organisaties werk te maken van AI-geletterdheid. Een belangrijke voorwaarde voor de verantwoorde inzet van AI is een toereikend kennisniveau bij medewerkers die met AI te maken krijgen. Maar wat houdt AI-geletterdheid precies in? En welke stappen kun je als organisatie nemen met het oog op deze verplichting?
AI-geletterdheid is een verzamelnaam voor kennis en kunde op het vlak van Artificiële Intelligentie (AI). Denk bijvoorbeeld aan dat je weet hoe deze technologie (op basaal niveau) werkt, waar de kansen liggen en welke risico’s er aan verbonden zijn. Hierbij gaat het dus niet alleen om technische kennis, maar ook om sociale, ethische en praktische aspecten. Als aanbieder of gebruiksverantwoordelijke van AI-systemen wordt in de AI-verordening (artikel 4 (link naar andere website)) beschreven dat organisaties een toereikend niveau van AI-geletterdheid waarborgen.
AI geletterdheid: het gaat niet alleen om technische kennis, maar ook om sociale, ethische, en praktische aspecten.
Organisaties moeten een toereikend niveau van AI-geletterdheid bevorderen. Het gewenste niveau van AI-geletterdheid is sterk afhankelijk van de context waarbinnen de AI-toepassing wordt ingezet. Bijvoorbeeld in welke sector of bij het soort werkzaamheden. Denk aan ontwikkelaars die AI-modellen bouwen of aan het managementteam dat hier sturing aan geeft. Het doel is dat alle relevante personen binnen organisaties geïnformeerde keuzes met betrekking tot AI-systemen kunnen maken. Organisaties moeten inventariseren welke AI-systemen men gebruikt binnen de organisatie en welke kennis er al is. Op basis van deze inventarisatie kunnen organisaties het volgende doen:
Zorg dat medewerkers die AI-systemen ontwikkelen of inkopen genoeg kennis hebben van hoe zo’n systeem werkt en welke risico’s het kan opleveren;
Zorg dat medewerkers die verantwoordelijkheid dragen voor het gebruik van bepaalde AI-systemen weten hoe en waarvoor ze het moeten gebruiken, en welke risico’s daarbij horen;
Alle medewerkers die met AI-systemen werken of erbij betrokken zijn, moeten algemene kennis hebben over AI en algoritmes. Ook is het belangrijk om de ethische en sociale aspecten uit te leggen, zoals risico’s en kansen. Zo kun je verantwoord gebruik van AI-systemen bevorderen.
Om werk te maken van AI-geletterdheid zijn er verschillende materialen beschikbaar. Uiteenlopend van handreikingen, instructies, lezingen, interactieve sessies, e-learnings, cursussen en workshops met oefeningen tot het delen van kennis met andere organisaties. Denk aan:
De Nationale AI en Ethiek Cursus (link naar andere website). Deze online cursus biedt medewerkers een basis om mee te praten over verantwoord omgaan met AI.
De Nationale AI-cursus (link naar andere website). Hierin wordt AI op een begrijpelijke manier uitgelegd.
Het RADIO Leerplatform (link naar andere website). Dit overheidsleerplatform biedt, in opdracht van CIO Rijk, overheidsmedewerkers verschillende modules aan, bijvoorbeeld deze e-learning over non-discriminatie (link naar andere website).
Naast het opbouwen van kennis kan je AI-geletterdheid bevorderen door:
Te wijzen op de verplichting uit de AI-verordening voor AI-geletterdheid. Dit kan een goede manier zijn om het belang van AI-geletterdheid onder de aandacht te brengen van je organisatie.
AI-geletterdheid als standaard opnemen in inkoopvoorwaarden (link naar andere website). Bijvoorbeeld door een verplichte gebruiksaanwijzing op te nemen in de inkoopvoorwaarden. Zo zorg je ervoor dat alle AI-systemen die je als organisatie inkoopt op een verantwoorde manier door werknemers gebruikt kunnen worden.
Vanuit de Europese Commissie is een document (link naar andere website) gepubliceerd met voorbeelden van werkwijzen om AI-geletterdheid binnen organisaties te bevorderen. Daarnaast komen er eind 2025 richtlijnen die organisaties kunnen helpen bij het verhogen van AI-geletterdheid. Het staat organisaties vrij om deze gedragscodes toe te passen of zelf op te stellen. Vanaf 2028 gaat de Europese Commissie evaluaties uitvoeren om de effectiviteit van de gedragscodes te onderzoeken.
Binnen de overheid zijn er ook organisaties die aan de slag zijn met het bevorderen van AI-geletterdheid:
AI Kompas Waterschappen (link naar andere website) : de Unie van Waterschappen heeft een AI-kompas ontwikkeld. Dit is een bestuurlijk kader dat moet helpen bij het maken van de juiste afwegingen bij het toepassen van kunstmatige intelligentie.
Interprovinciale Gids Digitale Ethiek (link naar andere website) : deze gids is opgesteld door het Interprovinciaal Overleg (IPO) en bevat informatie over waardengedreven inzet van technologie. De gids bevat handvatten, voorbeelden en tips om zo digitale technieken op een verantwoorde manier in te zetten.
Amsterdamse visie op AI (link naar andere website) en Agenda Digitale Stad (link naar andere website): de gemeente Amsterdam heeft samen met haar inwoners een visie en agenda ontwikkeld om AI op een verantwoorde manier in te zetten binnen de gemeente. Hierbij ligt de focus op de effectieve inzet van AI en het stimuleren van digivaardigheden.
Advies
Deze voorbeelden dienen als inspiratie. Ze laten zien dat AI-geletterdheid afhankelijk is van de context van je organisatie en dat het verschillende vormen kan aannemen. Daarnaast heeft de Directie Coördinatie Algoritmes (DCA) bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) een advies (link naar andere website) uitgebracht om organisaties op weg te helpen met het opbouwen van AI-geletterdheid. Nu het aantal AI-systemen binnen de overheid sterk toeneemt, wordt AI-geletterdheid belangrijker. Het opbouwen van kennis door je organisatie biedt een bepaalde bescherming aan medewerkers en stimuleert tegelijkertijd de verantwoorde inzet van AI.
