'AI als instrument voor gemeenten' is een digitaal magazine van de VNG, het CBS, de gemeente Amsterdam en Code for NL. Het legt in begrijpelijke taal uit wat Artificiële Intelligentie is en wat ze kan betekenen voor gemeenten. De publicatie belicht het complexe onderwerp van meerdere kanten, van praktijkvoorbeelden tot en met de angels van algoritmen die aanwezige vooroordelen kunnen vergroten en versterken.
Auteur: Karina Meerman
Onder het containerbegrip AI of kunstmatige intelligentie valt een breed scala aan toepassingen. Het automatisch aanvullen van online zoekopdrachten door een zoekmachine is een vorm van kunstmatige intelligentie, net als de routeplanner die tijdens het rijden continu de reistijd (her)berekent op basis van actuele informatie. Aan de basis hiervan liggen algoritmen. Dit zijn instructies die tot een bepaald doel moeten leiden, zoals het volgen van een recept moet leiden tot een schaal met muffins. Dit wordt beter uitgelegd door Maranke Wieringa van de Utrecht Data School (Universiteit Utrecht) in het artikel 'Wat is een algoritme?'. Zij gaat in op de terminologie en legt het onderscheid uit tussen smalle en brede AI. "Narrow AI is toegespitst op één taak. Bij general AI is er sprake van een bredere toepasbaarheid. Dan kan een toepassing bijvoorbeeld – net zoals mensen dat kunnen – schaak, go en lingo spelen. Dat is nu echter nog moeilijk realiseerbaar." Daarom adviseren zij en haar collega Mirko Tobias Schäfer om 'het beestje bij de naam te noemen' en generieke 'AI' te specificeren met woorden als 'machine learning' of 'beeldherkenning'.
AI in al haar vormen wordt gedreven door algoritmen. Ook bij gemeenten groeit de bewustwording dat algoritmen niet neutraal of eerlijk zijn en een vooringenomenheid (een bias) in zich kunnen hebben, omdat ze worden gemaakt door mensen die hun eigen wereldbeeld meenemen in het creëren van algoritmen. Dat kan leiden tot discriminatie die zo veel mogelijk vermeden moet worden. In het artikel 'Eerlijk algoritme' wordt 'bias' toegelicht door Gerhard Dekker, hoofd Datadiensten en Allianties bij het CBS. Ook vertelt hij over de middelen die CBS heeft ontwikkeld om discriminatie op basis van algoritmen te voorkomen.
De gratis tool DEDA (De Ethische Data Assistent) van de Utrecht Data School sluit daar mooi op aan. 'Pak je verantwoordelijkheid' zet uiteen hoe DEDA helpt ethische aspecten van dataprojecten in kaart te brengen en het afwegingsproces te documenteren. Het doel is om helder verantwoording af te kunnen leggen aan stakeholders en aan het grote publiek.
Ook Peter-Paul Verbeek gaat in op de ethische aspecten van AI. Verbeek is hoogleraar Filosofie van Mens en Techniek en wetenschappelijk co-directeur van het DesignLab van de Universiteit Twente. Hij geeft zelf antwoord op zijn favoriete vraag: 'Hoe mensen kunnen floreren met de in te zetten technologie en wat de voorwaarden daarvoor zijn.'
Tamas Erkelens, een van de trekkers van het project AI met Impact en public tech lead bij de gemeente Amsterdam, slaat de brug tussen theorie en praktijk. Hij vertelt over de strategische alliantie van het CBS en de VNG voor de ontwikkeling van betere overheidsdienstverlening op basis van transparantie en eerlijke algoritmen. Hij vertelt dat hij samen met het CBS op het idee kwam een aantal open-source-oplossingen (door) te ontwikkelen, om die vervolgens met alle andere gemeenten te kunnen delen. "Het zou zonde zijn als die allemaal op eigen houtje het wiel gaan uitvinden. Wij vonden het logischer als experts en de voorlopers, waaronder Amsterdam, Rotterdam en een paar andere steden, hun kennis op dit gebied delen met de rest van Nederland."
Een aantal van die voorbeelden komt ook aan bod in het magazine AI met Impact. Zoals Gem, de chatbot van de gemeente Dongen, een nieuwe manier van communiceren die is toegevoegd als extra dienst voor de burger. Paul Geurts, strategisch informatieadviseur bij de gemeente Nijmegen, legt uit hoe slimme camera's passanten tellen in de binnenstad. Het doel is meer inzicht in de ontwikkeling van de economische bedrijvigheid en (verkeers)veiligheid in de stad. De gemeente Amsterdam gebruikt beeldherkenning (objectdetectie) om afval op te sporen om de stad sneller schoon te krijgen. De gemeente Nissewaard gebruikt AI voor aanwijzingen naar bijstandsfraude.
Bron: VNG Realisatie Magazine
