De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) opgedragen om onrechtmatig verzamelde persoonsgegevens van leden van moslimgemeenschappen over twee maanden te vernietigen. Het ministerie verzamelde die persoonsgegevens tussen 2016 en 2019 via heimelijke onderzoeken naar personen, organisaties en netwerken binnen de moslimgemeenschappen in Nederland. Dit geeft mensen nog twee maanden de mogelijkheid om te zien wat er precies over hen is geregistreerd.
Het ministerie van SZW deed deze onderzoeken zonder dat de onderzochte moskeeën en mensen hiervan op de hoogte waren. AP-voorzitter Aleid Wolfsen: ‘Het verzamelen van persoonsgegevens in deze onderzoeken was illegaal, omdat het zonder wettelijke basis gebeurde en het ministerie er niet open over was. Bovendien was het discriminerend, omdat het voornamelijk gaat om mensen met een islamitische achtergrond. Dit schaadt het vertrouwen van mensen in de overheid.’
Nadat dit bekend werd startte de AP op 26 september 2023 een onderzoek. Het bleek te gaan om 12 onderzoeken die het ministerie van SZW heeft laten uitvoeren in de periode 2016-2019. De AP raadpleegde in totaal 3.000 documenten zoals rapporten, gespreksverslagen, e-mails en notities. Ook de uitwisseling van persoonsgegevens tussen ministeries en andere overheidsinstanties kwam aan bod.
Het ministerie gebruikte open bronnen (internet, sociale media), gesprekken met andere personen en ‘veldonderzoek’ op locatie. Het door SZW ingehuurde onderzoeksbureau bezocht hierbij bepaalde moskeeën om ‘inzicht te krijgen in de informele infrastructuur en om diepgaande data te verzamelen’.
Uit de door de AP geraadpleegde documenten blijkt dat zeker 31 mensen specifiek zijn onderzocht. De rapporten over de onderzoeken naar deze mensen bevatten persoonsgegevens zoals de naam, gevolgde opleiding, werkgever, functie, gedragingen, religieuze overtuiging en denkbeelden. Daarnaast zijn nog eens honderden mensen genoemd in rapporten en andere documenten. Van hen is hun naam vermeld en de relatie tot de onderzochte persoon.
Op 20 september 2023 wees de AP het ministerie van SZW op zijn verplichting om alle burgers over wie het illegaal informatie had verzameld, persoonlijk en actief te informeren. Het ministerie stuurde een brief om mensen te wijzen op de mogelijkheid een inzageverzoek te doen. De mensen waarvan het ministerie van SZW vaststelde dat hun gegevens onrechtmatig zijn verwerkt, kregen een excuusbrief van de minister. Ook erkende de minister van SZW op 27 september 2023 het onrechtmatige handelen en bood hiervoor excuses aan in de commissievergadering Inburgering en Integratie in de Tweede Kamer.
Volgens het ministerie zijn de betrokken mensen voor zover mogelijk benaderd met informatie over de verwerking van hun persoonsgegevens. Ook hebben zij desgevraagd inzage gekregen in de verzamelde persoonsgegevens, stelt het ministerie. Dit maakt dat er voor de AP op dit moment geen aanleiding is om op grond van het onderzoek verdere maatregelen te treffen.
Wolfsen: ‘De levens van onschuldige mensen zijn in kaart gebracht, zonder dat zij dat wisten. Niet door een inlichtingendienst of de politie, maar door een ministerie. Dit was fout en discriminerend. Dat heeft het ministerie erkend en dat is een mooie eerste stap. Maar daarmee is de kous niet af. Het ministerie moet die illegaal verzamelde gegevens over twee maanden vernietigen, zodat mensen nu nog de gelegenheid krijgen om te zien wat er precies over hen is geregistreerd.’
