De Autoriteit Persoonsgegevens maakt zich zorgen om de app ‘Meld een vermoeden’. Burgers die iets verdachts zien of merken in hun buurt, kunnen met deze klik-app dit anoniem doorgeven aan de gemeente. Dat is niet geheel zonder gevaar: de toezichthouder waarschuwt dat hier grote privacyrisico’s aan kleven. Dat schrijft het Financieel Dagblad.
De app ‘Meld een vermoeden’, ontwikkeld door een Haags bedrijf, heeft een duidelijk doel voor ogen: de openbare orde handhaven en het woongenot vergroten. Met de app willen gemeenten burgers een hulpmiddel geven om verdachte criminele activiteiten, misdrijven of overtredingen door te geven, zoals drugshandel, overbewoning of illegaal afval dumpen. Zo’n dertig gemeenten experimenteren met de app.
Eén van die gemeenten is Den Haag. Honderdvijftig bewoners en ondernemers van de wijk Weimarstraat installeerden de app op hun smartphone. In een half jaar tijd ontving de gemeente vijftig tips, variërend van een winkel met weinig klandizie tot overbewoning. De resultaten van de proef, inclusief de privacyaspecten, worden in oktober besproken met de gemeenteraad.
In Hilversum en Lansingerland wordt de app getest onder ondernemers. Op een later tijdstip kunnen burgers zich ook hiervoor aanmelden. In Den Bosch wordt ‘Meld een vermoeden’ ingezet om kwetsbare bedrijven te beschermen. Dat zijn ondernemingen die het -al dan niet door de coronacrisis- zwaar hebben om het hoofd boven water te houden. Dit soort bedrijven worden vaak misbruikt door criminelen, bijvoorbeeld om een drugslab te beginnen of geld wit te wassen. De gemeente Alphen aan den Rijn is positief, omdat de apps tips heeft opgeleverd over illegale bewoning.
De Autoriteit Persoonsgegevens is niet gerust op de klik-app en maakt zich grote zorgen. Via het Financieele Dagblad waarschuwt de privacywaakhond voor mogelijke privacyschendingen. “Als een gemeente een systeem inzet waar burgers ‘zachte vermoedens’ van criminele zaken kunnen melden, kleven daar grote privacyrisico’s aan”, aldus de toezichthouder. Zo is het onduidelijk hoe iemand een melding over zichzelf uit het systeem kan laten verwijderen.
Daarnaast vindt de Autoriteit Persoonsgegevens dat de gemeente de taak van de politie overneemt met de app. “De vraag is waarom de gemeente dat überhaupt wil doen.” Ook hier is er sprake van een enorm privacyrisico voor burgers. “Bij de politie zijn allerlei waarborgen ingebouwd die zorgen dat gegevens veilig zijn en dat je jezelf kunt verweren tegen beschuldigingen. Gemeenten moeten daar goed over nadenken voor ze zo’n systeem inzetten”, zo zegt de toezichthouder.
Net als de Autoriteit Persoonsgegevens zijn privacyexperts kritisch over de applicatie. Jaap-Henk Hoekman, gasthoogleraar aan de Karlstad Universiteit in Zweden, maakt zich nu al zorgen over de app. “Hoe kom je erachter als persoon over wie iemand een vermoeden meldt, dat je in het systeem staat?”, vraagt hij zich hardop af. Als je daar niets van af weet, is het onmogelijk om te eisen dat je naam wordt verwijderd.
Frederk Zuiderveen Borgesius, hoogleraar ICT en recht aan de Radboud Universiteit Nijmegen, denkt dat het beter is ‘als de politie of een straatcoach een extra rondje loopt door een wijk’. Ter verdediging zegt hij dat de app zware eisen stelt aan de ambtenaren die de tips lezen en filteren. “De gemeente moet serieuze meldingen onderscheiden van meldingen die gebaseerd zijn op racisme of andere vooroordelen, of meldingen die worden gedaan om anderen dwars te zitten”, aldus Borgesius tegenover het Financieele Dagblad.
Nederlandse gemeenten staan al langer onder vuur als het gaat om het omgaan met privacyvraagstukken. Uit onderzoek van de NHL Stenden Hogeschool en Rijksuniversiteit Groningen bleek eerder dat tientallen gemeenten nepaccounts inzetten om burgers online in de gaten te houden. Ambtenaren worden lid van besloten Facebookgroepen en kijken aandachtig wat er op sociale media gezegd wordt. Op deze manier willen ze mogelijke ongeregeldheden in een vroeg stadium ontdekken en bijstandsfraude tegengaan.
Leden van de Tweede Kamer maken zich zorgen over deze praktijken. “Het gaat om gemeenten die met nepaccounts op social media voor spionnetje spelen en om gemeenten die met nepaccounts op Marktplaats zoeken naar burgers in de bijstand, om te kijken of die wellicht fraude plegen. Dit is niet ergens anders mee omgaan: dit is schijnbaar de wet overtreden”, zo zei Stephan van Baarle (DENK) tijdens het debat.
Demissionair minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Kajsa Ollongren beloofde het onderwerp te zullen bespreken met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en andere overheidsorganen. Dat gesprek heeft tot op heden nog niet plaatsgevonden. Verder werkt de overheid aan een richtlijn hoe overheidsinstanties en uitvoeringsorganisaties burgers online kunnen volgen, zonder daarbij de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) te overtreden. Ondanks deze initiatieven eiste Wybren van Haga (BVNL) onlangs in schriftelijke vragen dat de overheid gemeente dwingt onmiddellijk te stoppen met deze ‘illegale spionagepraktijken’.
