De Autoriteit Persoonsgegevens wil opheldering van het Inlichtingenbureau over de gegevens die ze verwerkt van burgers. Als blijkt dat de instantie data verwerkt waarvoor ze niet bevoegd is of geen juridische grondslag bestaat, moet ze daar onmiddellijk mee ophouden. De toezichthouder wil zo een tweede toeslagenaffaire voorkomen.Dat zegt de Autoriteit Persoonsgegevens tegenover dagblad Trouw.
Het Inlichtingenbureau is een instantie die in 2001 werd opgericht door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het doel van de instantie is om gemeenten te helpen bij het beoordelen van aanvragen voor uitkeringen. Op basis van een groot aantal datastromen van onder meer de gemeenten, de Belastingdienst en het UWV, moet het Inlichtingenbureau signalen van fraude oppikken uit deze berg aan informatie en doorgeven aan gemeenten. Zij kunnen dan besluiten om een fraudeonderzoeker te starten. Ook verwerkt het Inlichtingenbureau data van zzp’ers die overheidssteun ontvangen (TOZO, NOW) en vroegtijdige schoolverlaters.
Kortom, het Inlichtingenbureau is organisatie die zeer veel gevoelige gegevens van burgers verzamelt. De Autoriteit Persoonsgegevens weet niet of het Inlichtingenbureau bevoegd is om deze gegevens te verwerken en te combineren. Wat de gevolgen van zulke grootschalige dataverwerking kunnen zijn, hebben we gezien bij de toeslagenaffaire van de kinderopvangtoeslag. Meer dan twintigduizend huishoudens werden onterecht als fraudeur bestempeld en ze kregen te horen dat ze tienduizenden euro’s terug moesten betalen aan de Belastingdienst. Daardoor belandden ze in een financiële hel. De parlementaire ondervragingscommissie kinderopvangtoeslag -de commissie-Van Dam- sprak van ‘ongekend onrecht’.
De toezichthouder eist dat het Inlichtingenbureau binnen vier weken opheldering geeft over welke gegevens ze verzamelt, op welke manier dat gebeurt en welke wettelijke grondslag daarvoor bestaat. Als uit de antwoorden blijkt dat de instantie voor bepaalde gegevensverwerkingen niet bevoegd is, moet ze daarmee direct ophouden. Bestuursvoorzitter van de Autoriteit Persoonsgegevens Aleid Wolfsen spreekt van een “dataoceaan waar veel instanties gebruik van maken, maar waarvan niemand weet wat er nu precies gebeurt”.
Het is niet de eerste keer dat de privacywaakhond het Inlichtingenbureau waarschuwt. In 2018 attendeerde de Autoriteit Persoonsgegevens het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Volksgezondheid, Welzijn en Sport erop dat het Inlichtingenbureau mogelijk niet aan de wettelijke vereisten voldeed.
Wolfsen zegt tegenover Trouw dat de organisatie zichzelf herkende in de kritiek en zei hier werk van te gaan maken. Dat is echter nog niet gebeurd, zo schrijft het Inlichtingenbureau in zijn jaarplan voor 2020.
Vandaag geeft de Autoriteit Persoonsgegevens een toelichting in de Tweede Kamer over het onderzoek dat ze vorig jaar juli presenteerde over de Belastingdienst. In dat rapport schreef de toezichthouder dat de werkwijze van de fiscus ‘onrechtmatig en discriminerend’ is. De Belastingdienst verwerkte, bewaarde en gebruikte de (dubbele) nationaliteit van ruim 1,4 miljoen mensen die kinderopvangtoeslag aanvroegen.
“Door gegevens over nationaliteit onnodig op te nemen in allerlei systemen, handelde de Belastingdienst discriminerend. Voor het recht op kinderopvangtoeslag maakt het namelijk niet uit welke nationaliteit iemand heeft, alleen of diegene rechtmatig in Nederland verblijft”, schreef de toezichthouder destijds. De verwerking van iemands (dubbele) nationaliteit voor fraudebestrijding is in strijd met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AGV).
Wolfsen vreest dat er parallellen zijn deze tussen deze affaire en de werkzaamheden van het Inlichtingenbureau. “De toeslagenaffaire begon ook met mensen die zeiden: ‘Ik heb het gevoel dat ik op een verkeerd lijstje sta, maar ik kan mijn vinger er niet op leggen’. Dat is het risico van zelflerende algoritmes en steeds grotere databases: je moet altijd na kunnen gaan wie jouw gegevens heeft en waarom. In de berichtgeving en hun eigen jaarverslagen lijkt dat hier niet altijd het geval te zijn.”
Het Inlichtingenbureau is op de hoogte van de eis van de Autoriteit Persoonsgegevens om openheid van zaken te geven. Een woordvoerder vertelt tegenover dagblad Trouw de zaak ‘zeer zorgvuldig in behandeling te nemen’. De organisatie heeft vier weken de tijd om de toezichthouder gerust te stellen.
