De opkomst van generatieve AI-systemen zoals ChatGPT, MidJourney en Stable Diffusion heeft het creatieve landschap ingrijpend veranderd. Hierdoor ontstaan er steeds meer vragen over de auteursrechtelijke bescherming van werken die gedeeltelijk of volledig door AI zijn gegenereerd. In deze blog wordt ingegaan op de vraag of zulke werken in aanmerking kunnen komen voor auteursrechtelijke bescherming en welke voorwaarden in dat geval gelden.
Auteursrecht beschermt de intellectuele schepping van de maker. Dit kan gaan om muziek, literatuur, kunst en zelfs software. In de meeste landen ontstaat auteursrecht van rechtswege, zonder dat een formele inschrijving vereist is.
Of een werk daadwerkelijk bescherming geniet, wordt getoetst door de rechter. Hiervoor moet het werk een ‘eigen en oorspronkelijk karakter’ hebben en het ‘persoonlijk stempel van de maker’ dragen. Deze werktoets veronderstelt dat er menselijke creativiteit aanwezig is. Maar hoe zit het wanneer een werk (deels) is gemaakt met behulp van AI?
Generatieve AI werkt op basis van input van een gebruiker, vaak in de vorm van tekstcommando’s (prompts). De AI genereert vervolgens een beeld, tekst of ander werk op basis van de data waarop het systeem is getraind. Een belangrijk knelpunt bij de toekenning van auteursrechten is de vraag of er voldoende menselijke interventie is om van een auteursrechtelijk beschermd werk te kunnen spreken.
Buitenlandse jurisprudentie biedt enige houvast voor deze vraag, maar rechters blijven over het algemeen terughoudend in het toekennen van bescherming aan AI-gegeneerde werken. AI-systemen zijn autonoom en onvoorspelbaar, waardoor er vaak een gebrek is aan creatieve controle door een mens. Echter, in een zaak in China werd een AI-gegeneerd werk wél auteursrechtelijk beschermd, omdat de menselijke gebruiker zeer specifieke instructies had gegeven en het werk daarna verder had bewerkt. Dit wordt gezien als een teken dat AI-systemen, net als bijvoorbeeld een fototoestel, kunnen worden beschouwd als tools in de handen van een menselijke maker.
Om in aanmerking te komen voor auteursrechtelijke bescherming, moet een werk de werktoets doorstaan. Daarom is het essentieel om het creatieve proces goed in kaart te brengen. De mate van invloed die je als maker hebt gehad, speelt hierbij een cruciale rol. Dit proces kan worden opgesplitst in drie fasen:
De conceptfase: Je stuurt de AI aan met specifieke instructies, waardoor je bepaalt in welke richting het werk zich ontwikkelt.
De realisatiefase: In deze fase genereert de AI het werk. Jouw invloed is hier beperkt, omdat de AI grotendeels zelfstandig werkt.
De bewerkingsfase: Nadat het werk is gegenereerd, kun je wijzigingen aanbrengen of delen verfijnen, bijvoorbeeld met behulp van bewerkingssoftware zoals Photoshop of door verdere aanpassingen via de AI.
De vraag is of handelingen in de concept- en bewerkingsfase voldoende menselijke input bevatten om het werk te voorzien van een ‘eigen en oorspronkelijk karakter dat het stempel van de maker draagt.
De praktijk bevindt zich momenteel in een juridisch grijs gebied. Het is nog onduidelijk of werken die zijn gegenereerd met AI voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking komen. Om de kans op bescherming te vergroten, kunnen makers het volgende doen:
Specifieke input: Met nauwkeurige prompts kan later worden aangetoond dat je in belangrijke mate het AI-systeem naar een bepaalde output hebt gestuurd. Dit vergroot de kans dat jouw inbreng als creatief en significant wordt gezien.
Bewerking: Nadat de AI op basis van jouw prompt een resultaat heeft gegenereerd, kan het aan jouw creatieve inbreng bijdragen wanneer de output verder wordt bewerkt. Hierbij valt te denken aan het aanpassen van het resultaat door bijvoorbeeld met behulp van Photoshop het resultaat te bewerken. Dit zorgt ervoor dat jouw persoonlijke stempel duidelijker zichtbaar wordt.
Documentatie: Het documenteren van je creatieve proces kan van pas komen om later aan te tonen dat jouw inbreng essentieel was.
Rechters zullen waarschijnlijk kritisch kijken naar de mate van menselijke betrokkenheid. Heb je het proces van begin tot eind gestuurd en AI alleen als tool gebruikt? Dan is de kans op bescherming groter. Heb je daarentegen een werk volledig door AI laten genereren zonder verdere creatieve ingrepen, dan is de kans kleiner dat je aanspraak kunt maken op auteursrechten.
De auteursrechtelijke bescherming van AI-gegeneerde werken is een complex onderwerp dat zich continu blijft ontwikkelen. Nieuwe technologieën brengen nieuwe juridische vraagstukken met zich mee. Een belangrijke vraag is of deze technologische ontwikkelingen binnen de huidige toetsingskaders van het auteursrecht passen. Feit is dat los van deze (juridische vragen) er steeds meer gebruik wordt gemaakt van AI binnen het creatieve proces.
