De Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden haalde dinsdagmiddag een meerderheid in de Eerste Kamer. De wet regelt dat instanties meer data van burgers kunnen delen en analyseren. Dat moet fraudebestrijding makkelijker maken, maar tegenstanders vrezen een nieuw toeslagenschandaal en noemen het een ‘Big Brother-wet’.
De nieuwe wet maakt het voor instanties mogelijk om een breed scala aan gegevens te delen en te analyseren, waaronder financiële en strafrechtelijke informatie en gegevens uit gemeentesystemen.
Zo zouden zij beter fiscale en sociale fraude kunnen bestrijden, maar de wet staat tegelijkertijd ter discussie vanwege vermeende verstrekkende bevoegdheden die overheidsinstanties en private partijen krijgen.
Donderdag stemde de Eerste Kamer over de wet. De fracties BBB, SGP, D66, CDA, PVV, VVD, Ja21, 50PLUS, OPNL en één senator van de fractie GroenLinks-PvdA stemden voor. De BBB gaf de doorslag. De andere partijen hadden zich eerder helder uitgesproken over de wet, maar de BBB liet in het midden hoe zij leunde. Met de zestien zetels van de partij kreeg de wet uiteindelijk een meerderheid van 51 voorstemmen.
De BBB vindt de wet niet perfect, maakte senator Arie Griffoen duidelijk. “De BBB heeft een gemengd beeld op de voorliggende wet. In de beoordeling van de fractie zou juist deze wet, die de grondrechten van burgers raakt, alle facetten van zorgvuldigheid moeten borgen en in aanvang compleet moeten zijn. Dat is in de opinie van de BBB-fractie nog niet het geval”, zei hij in een stemverklaring.
Maar het doel van de wet en garanties die verantwoordelijk minister Dilan Yeşilgöz van Justitie en Veiligheid eerder gaf, trokken de BBB toch over de streep. Griffioen: “Het is de urgente noodzaak om criminaliteit het hoofd te kunnen bieden en de verzekering van de minister dat er een zorgvuldige invoeringstoets komt, die de BBB-fractie doet besluiten om toch voor deze wet te stemmen.”
D66 deelde vergelijkbare overwegingen. Beloftes van tussentijdse toetsing van de wet en beoordelingen door onafhankelijk experts van hoe instanties gegevens delen, maken dat de partij achter de wet staat.
De andere stemverklaringen waren beduidend negatiever. “De minister, hoewel ze daar diverse malen naar gevraagd is, kan niet garanderen dat er niet weer een soort toeslagenaffaire ontstaat als deze wet tot uitvoering komt. Dat is een gruwelijk beeld”, zei bijvoorbeeld PvdD-senator Peter Nicolaï. Volt-senator Gaby Perin-Gopie verklaarde: “De wet zorgt voor uitholling van de onschuldpresumptie.”
Volt diende een motie in bij de wet met het verzoek om “de samenwerkingsverbanden actief te wijzen op effectieve anti-discriminatie maatregelen en -trainingen, om te voorkomen dat de uitvoering van de wet leidt tot ongelijke behandeling en discriminatie”. Deze motie haalde geen meerderheid.
Maatschappelijke organisaties uitten in de aanloop naar hun stemming veelvuldig hun zorgen. De Autoriteit Persoonsgegevens vreest “massasurveillance”, zei voorzitter Aleid Wolfsen. De SyRI-coalitie, die bestaat uit Platform Burgerrechten, FNV, Privacy First en Stichting KDVP, was ook uitgesproken kritisch. De wet is een ‘Big Brother-wet’, aldus de coalitie. "Deze wet maakt werkwijzen mogelijk die voor burgers gevaarlijk en oncontroleerbaar zijn", waarschuwde Tijmen Wisman, voorzitter van het Platform Burgerrechten, in een persbericht.
