Beter besluiten – hoe AI gemeentelijke ambtenaren helpt bij gecompliceerde casuïstiek in het sociaal domein

Wat is gecompliceerde casuïstiek?

Gecompliceerde casuïstiek vereist diepgaande kennis van een veelheid aan rechtsbronnen. Denk aan situaties waarin verschillende wettelijke kaders samenvallen, of waarin uitspraken van de Centrale Raad van Beroep een andere interpretatie geven dan het gemeentelijk beleid tot dan toe voorschreef. De ambtenaar kan de casus inhoudelijk oplossen, maar moet daarvoor juridisch scherp blijven, uitzonderingen herkennen en recente jurisprudentie paraat hebben. In de praktijk lukt dat niet altijd. Wet- en regelgeving verandert snel en het is bijna ondoenlijk om álle relevante informatie actueel te houden.

 

AI als verbeteraar voor beslissers

Een beslisser in het sociaal domein toetst aanvragen aan wetten, gemeentelijke beleidsregels en soms ook uitspraken van de bestuursrechter. In gecompliceerde gevallen, zoals bij een jongere met een licht verstandelijke beperking die een individuele voorziening aanvraagt op basis van de Jeugdwet, moet de beslisser nagaan welk wettelijk regime van toepassing is, of er sprake is van voorliggende voorzieningen en of de aanvraag past binnen het gemeentelijk beleid.

AI kan hierbij helpen door relevante wetsartikelen, interne beleidsdocumenten en recente jurisprudentie te ontsluiten. Stel dat een ouder bezwaar maakt tegen een afgewezen aanvraag voor jeugdhulp, omdat een andere gemeente onder vergelijkbare omstandigheden wél hulp toekent. Een AI-systeem kan in dat geval relevante CRvB-uitspraken tonen waarin die verschillen aan bod komen. De beslisser beschikt daardoor over bredere context en argumentatie en voorkomt onbedoelde rechtsongelijkheid.

AI kan ook signaleren dat de beleidsregels niet langer stroken met geldende jurisprudentie. Zo versterkt het systeem niet alleen de inhoudelijke kwaliteit van het besluit, maar voorkomt het ook juridische risico’s voor de gemeente.

 

AI als verbeteraar voor beleidsmakers

Beleidsmakers in het sociaal domein worstelen geregeld met de vraag of hun beleidskaders nog aansluiten bij de actuele interpretatie van de wet. Bijvoorbeeld: de Participatiewet bevat strikte regels voor de kostendelersnorm, maar in de rechtspraak ontstaan geleidelijk nuances rond mantelzorgers of tijdelijke inwoning. Een AI-assistent kan signaleren dat recente uitspraken de strikte toepassing van de kostendelersnorm ter discussie stellen.

Door beleidsdocumenten naast actuele jurisprudentie te leggen, maakt AI zichtbaar waar het beleid actualisatie nodig heeft. Daarnaast helpt AI bij het structureren van beleidswijzigingen: het systeem herkent parallellen met andere beleidsvelden, verwijst naar relevante passages uit wetgevingsgeschiedenis of beleidsnota’s, en doet suggesties voor formuleringen die beter aansluiten bij gangbare juridische interpretaties.

 

Algemeen voorbeeld: hulp bij multiproblematiek onder de Wmo

Een alleenstaande ouder met psychische klachten en schulden vraagt ondersteuning aan via de Wmo. De aanvraag raakt meerdere beleidsdomeinen: schuldhulpverlening, maatschappelijke ondersteuning en mogelijk jeugdhulp voor de kinderen. De beslisser moet uitzoeken of de Wmo voldoende basis biedt, of samenwerking met andere domeinen noodzakelijk is en of bestaande voorzieningen voldoende dekking geven. AI helpt door relevante wetsartikelen te verzamelen, beleidsnotities over domeinoverstijgende ondersteuning te analyseren en eerdere vergelijkbare gevallen inzichtelijk te maken.

De beleidsmaker, die verantwoordelijk is voor het integrale ondersteuningsbeleid, gebruikt AI om lokale beleidsregels af te stemmen op bredere wetgeving en recente rechterlijke uitspraken over samenwerking tussen domeinen. Zo versterkt de beleidsmaker de juridische houdbaarheid en uitvoerbaarheid van het beleid.

 

AI vult kennishiaten aan, maar vervangt geen vakmanschap

AI biedt overzicht, bronnen, verbanden en suggesties. Toch blijft interpretatie mensenwerk. De beslisser weegt belangen, beoordeelt individuele omstandigheden en maakt uiteindelijk de afweging. De beleidsmaker vertaalt juridische inzichten naar lokaal beleid, in samenspraak met bestuur, inwoners en ketenpartners. AI ondersteunt, maar beslist of schrijft niet zelfstandig.

 

Strategisch voordeel: minder fouten, betere onderbouwing

AI versterkt het professioneel handelen van ambtenaren bij gecompliceerde casuïstiek. Door kennishiaten te signaleren en juridische inzichten aan te reiken, verhoogt het systeem de kwaliteit en consistentie van besluiten en beleid. Ambtenaren verkleinen de kans op bezwaar, beroep en vernietiging, en bieden burgers rechtszekerheid op basis van actuele en toepasbare informatie.

 

Vooruitblik: omgaan met onzekerheid

In gecompliceerde casuïstiek ligt de nadruk op volledigheid en precisie. In complexe casuïstiek staat iets anders centraal: onzekerheid. Daar ontbreken regels, spreken bronnen elkaar tegen of moeten ambtenaren keuzes maken zonder helder kader. In die context helpt AI niet door te verbeteren, maar door te voorspellen. In de derde blog bespreek ik hoe AI scenario’s genereert om besluitvorming in onzekere situaties te ondersteunen.

Lees hier het eerste deel van deze serie: Slim versnellen - over hoe AI gemeentelijke ambtenaren helpt bij simpele casuïstiek in het sociaal domein.