Deze week komen de Commissie en de hoge vertegenwoordiger met een beoordeling van de maatregelen die zij hebben getroffen om desinformatie over de coronapandemie te bestrijden, en doen zij een voorstel voor verdere stappen.
In maart 2020 hadden de Europese leiders ertoe opgeroepen desinformatie resoluut te bestrijden en de veerkracht van de Europese samenlevingen te versterken. De coronapandemie gaat gepaard met een vloedgolf aan onjuiste of misleidende informatie. Onder meer deden buitenlandse actoren pogingen om EU-burgers en debatten te beïnvloeden. In de gezamenlijke mededeling wordt de onmiddellijke respons geanalyseerd en worden concrete maatregelen voorgesteld die snel kunnen worden ingevoerd.
Hoge vertegenwoordiger en vicevoorzitter Josep Borrell: “In tijden van het coronavirus kan desinformatie mensenlevens kosten. We hebben de plicht onze burgers te beschermen door hen bewust te maken van onjuiste informatie en de actoren die verantwoordelijk zijn voor zulke praktijken aan de kaak te stellen. In de wereld van vandaag speelt technologie een grote rol: er wordt niet meer met zwaarden, maar met woorden gestreden, en zowel statelijke als niet-statelijke actoren maken gretig gebruik van doelgerichte beïnvloedings- en desinformatiecampagnes. De Europese Unie zal dan ook meer activiteiten ontplooien en haar capaciteiten vergroten.”
Vicevoorzitter voor Waarden en Transparantie Věra Jourová: “Tijdens de coronapandemie is Europa getroffen door een vloedgolf aan desinformatie. Die was afkomstig van binnen en buiten de EU. Alle spelers, van onlineplatforms tot overheden, moeten hun steentje bijdragen in de strijd tegen desinformatie. Verder moeten we onafhankelijke factcheckers en media ondersteunen. Onlineplatforms hebben tijdens de pandemie weliswaar positieve stappen gezet, maar ze moeten hun inspanningen opvoeren. Bij onze acties staan de grondrechten centraal, in het bijzonder de vrijheid van meningsuiting en van informatie.”
Tijdens de crisis is gebleken hoe de EU en haar democratische samenlevingen het probleem van desinformatie aanpakken. De volgende aspecten zijn van cruciaal belang voor een sterkere en veerkrachtigere EU:
Inzicht: Ten eerste is het belangrijk onderscheid te maken tussen illegale content en content die wel schadelijk, maar niet illegaal is. Het is vaak moeilijk een onderscheid te maken tussen de verschillende vormen van onjuiste of misleidende inhoud: er kan sprake zijn van desinformatie, die per definitie opzettelijk is, maar ook van onjuiste informatie, die onbedoeld kan zijn. De motivering daarvoor kan variëren van doelgerichte beïnvloeding door buitenlandse actoren tot louter economische motieven. Voor al deze problemen is een passende respons nodig. Verder moeten er meer gegevens aan publiek toezicht worden onderworpen en moet de analysecapaciteit worden verbeterd.
Communicatie: De EU heeft zich tijdens de crisis ingezet om de burgers beter te informeren over de risico's en nauwer samen te werken met andere internationale actoren om desinformatie te bestrijden. De Commissie heeft verschillende mythen rond het coronavirus ontkracht. Dat werd meer dan 7 miljoen keer bekeken. De Europese Dienst voor extern optreden heeft, samen met de Commissie, gezorgd voor een versterking van de strategische communicatie en de publieksdiplomatie in derde landen, waaronder de buurlanden van de EU. Buitenlandse actoren en bepaalde derde landen, met name Rusland en China, hebben doelgerichte beïnvloedings- en desinformatiecampagnes in de EU, haar buurlanden en wereldwijd uitgevoerd. De East Stratcom Task Force heeft bijvoorbeeld meer dan 550 desinformatieverhalen uit pro-Kermlin-bronnen gemeld en aan de kaak gesteld op de website EUvsDisinfo.
Samenwerking staat centraal bij de strijd tegen desinformatie:
Met het Europees Parlement en de Raad alsmede tussen de EU-instellingen en de lidstaten, via beproefde kanalen, zoals het systeem voor snelle waarschuwingen en de geïntegreerde EU-regeling politieke crisisrespons. Deze kanalen zullen verder worden ontwikkeld om capaciteiten te versterken en de risicoanalyse en essentiële rapportage in tijden van crisis te verbeteren.
Met internationale partners, waaronder de Wereldgezondheidsorganisatie, het mechanisme voor snelle respons van de G7 en de NAVO. Hierdoor vond vaker uitwisseling van informatie, activiteiten en beste praktijken plaats. Dat moet worden geïntensiveerd om buitenlandse invloed en desinformatie doeltreffender te bestrijden.
De EU zal meer steun geven aan actoren uit het maatschappelijk middenveld en onafhankelijke media en journalisten in derde landen als onderdeel van het “Team-Europapakket”. Verder wordt er meer steun gegeven voor controle op schendingen van de persvrijheid en voor het bepleiten van een veiliger mediaklimaat.
Tot slot: veel consumenten werden misleid en hebben te dure, ondoeltreffende of potentieel gevaarlijke producten gekocht, en platforms hebben miljoenen misleidende advertenties verwijderd. De Commissie zal blijven samenwerken met onlineplatforms en het samenwerkingsnetwerk voor consumentenbescherming van de nationale autoriteiten ondersteunen om dergelijke praktijken, die indruisen tegen de wetgeving inzake consumentenbescherming, te bestrijden.
Transparantie: De Commissie heeft nauwlettend toegezien op de activiteiten van onlineplatforms in het kader van de praktijkcode inzake desinformatie. Er moeten meer inspanningen worden geleverd, de transparantie moet worden verbeterd en de verantwoordingsplicht moet worden uitgebreid:
De platforms moeten maandelijkse verslagen uitbrengen met meer gedetailleerde gegevens over de acties die zij ondernemen om gezaghebbende inhoud te bevorderen en om desinformatie op het gebied van corona alsmede reclame die daarmee verband houdt in te perken. Zij moeten ook nauwer samenwerken met factcheckers (in alle lidstaten en voor alle talen) en onderzoekers, en transparanter zijn over de uitvoering van hun informatiebeleid ten aanzien van gebruikers die in contact komen met desinformatie.
De Commissie dringt er bij andere belanghebbenden die de gedragscode nog niet hebben ondertekend, met klem op aan om deel te nemen aan dit nieuwe rapportageprogramma.
De EU zal op basis van de werkzaamheden van het onlangs opgerichte Europese Waarnemingscentrum voor digitale media meer ondersteuning bieden aan factcheckers en onderzoekers.
Het waarborgen van de vrijheid van meningsuiting en een pluralistisch democratisch debat staat centraal bij onze respons op desinformatie. De Commissie zal in het oog blijven houden welke gevolgen de door de lidstaten in de context van het coronavirus genomen noodmaatregelen hebben op het recht en de waarden van de EU.De crisis heeft aangetoond dat vrije en onafhankelijke media essentieel zijn om de burgers betrouwbare, gecheckte informatie te bieden, waardoor meer mensenlevens worden gered. De EU zal haar steun aan onafhankelijke media en journalisten in de EU en wereldwijd versterken. De Commissie roept de lidstaten op meer te ondernemen om ervoor te zorgen dat journalisten veilig kunnen werken, en zoveel mogelijk gebruik te maken van de economische respons van de EU en het herstelpakket om steun te bieden aan media die zwaar door de crisis zijn getroffen en daarbij hun onafhankelijkheid te respecteren.
De positie van de burgers versterken, hun bewustzijn vergroten en de maatschappelijke veerkracht vergroten betekent dat burgers in staat worden gesteld deel te nemen aan het democratische debat door de toegang tot informatie en de vrijheid van meningsuiting in stand te houden en de media- en informatiegeletterdheid van de burgers, inclusief kritisch denken en digitale vaardigheden, te bevorderen. Daartoe dienen projecten op het gebied van mediageletterdheid en steun aan organisaties van het maatschappelijk middenveld.
De vandaag voorgestelde acties dienen als input voor de toekomstige werkzaamheden van de EU op het gebied van desinformatie, met name het actieplan voor Europese democratie en de wet inzake digitale diensten.
De Europese Unie bestrijdt desinformatie actief sinds 2015. Na een besluit van de Europese Raad in maart 2015 werd de East StratCom Task Force binnen de Europese Dienst voor extern optreden (EDEO) opgericht. In 2016 werd het gezamenlijk kader voor de bestrijding van hybride bedreigingen goedgekeurd, in 2018 gevolgd door een gezamenlijke mededeling over het opbouwen van de weerbaarheid en reactiecapaciteit tegen hybride bedreigingen.
Het actieplan tegen desinformatie van december 2018 bevat vier pijlers voor de strijd van de EU tegen desinformatie: 1) verbetering van de capaciteit om desinformatie op te sporen, te analyseren en aan het licht te brengen; 2) versterking van de gecoördineerde en gezamenlijke respons, onder meer via het systeem voor snelle waarschuwingen; 3) mobilisering van de particuliere sector bij de bestrijding van desinformatie; 4) bewustmaking en versterking van de maatschappelijke veerkracht.
In oktober 2018 hebben Facebook, Google, Twitter en Mozilla, en de brancheorganisaties die onlineplatforms, de reclamesector en adverteerders vertegenwoordigen de praktijkcode (een zelfreguleringsinstrument voor de bestrijding van desinformatie) ondertekend. Microsoft is in 2019 ook toegetreden. De ondertekenende partijen hebben in oktober 2019 zelfbeoordelingen ingediend. De Commissie zal in de komende weken een uitgebreide beoordeling publiceren.
Tot slot kwamen de Commissie en de hoge vertegenwoordiger in een gezamenlijke mededeling van juni 2019 tot de conclusie dat, hoewel de verkiezingen in mei 2019 het doelwit waren van desinformatie, de maatregelen die de EU heeft genomen, hebben geleid tot minder speelruimte voor beïnvloeding door derde landen en voor gecoördineerde campagnes om de publieke opinie te manipuleren.
