Het grootschalig aftappen van communicatie via internetkabels is vanaf nu technisch gezien mogelijk. Voormalig bewindsman Ronald Plasterk beloofde bij de introductie van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv 2017) dat een dergelijk ‘sleepnet’ er niet zou komen. Deze belofte ligt nu aan gruzelementen.
Dat schrijft de Volkskrant op basis van gesprekken met ingewijden (1).
In 2017 kwam de regering met het voorstel om de Wiv te moderniseren. End-to-end encryptie speelde vóór die tijd nauwelijks een rol (2). Door de komst van communicatiediensten als WhatsApp is versleuteling van berichten de normaalste zaak van de wereld. Dat maakte het werk van inlichtingen- en veiligheidsdiensten een stuk moeilijker. Een wetsaanpassing was noodzakelijk.
Het resultaat was de Wiv 2017, die door critici ook wel de ‘sleepwet’ werd genoemd. Veiligheidsdiensten hebben sinds de introductie van deze wet meer bevoegdheden om data op grote schaal te verzamelen en analyseren. Zo mogen ze onder meer computers en andere apparatuur van verdachten hacken en de internetkabel aftappen.
Dat laatste punt is jaren na de inwerkingtreding van de Wiv 2017 nog altijd een heet hangijzer. Men was bang dat veiligheidsdiensten op grote schaal metadata van miljoenen Nederlanders zouden verzamelen, wat velen als een regelrechte inbreuk op onze privacy beschouwen. Metadata zijn immers gedragsgegevens: hiermee is het mogelijk om te achterhalen met wie iemand contact had, wanneer, hoe vaak en waarover. Ook zonder de inhoud van e-mails of andere berichten te lezen, kun je met metadata een goed beeld krijgen over iemand.
Toenmalig minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Ronald Plasterk beloofde vóór de komst van de Wiv 2017 dat het niet zo’n vaart zou lopen: het aftappen van alle communicatie van één wijk zou niet gebeuren. Bovendien was het vanuit technologisch standpunt niet eens mogelijk om grote groepen Nederlanders af te tappen. “Het intercepteren van alle communicatie in een bepaalde Nederlandse wijk of buurt voor een bepaalde periode (…) zal in geen geval de toetsing aan de wettelijke vereisten als proportionaliteit en subsidiariteit kunnen doorstaan. Een inzet om dergelijke redenen sluit ik uit”, zei minister Plasterk destijds.
Uit gesprekken met ingewijden blijkt dat het grootschalig aftappen van Nederlanders technisch gezien tot de mogelijkheden behoort, zo meldt de Volkskrant. De Algemene en Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD en MIVD) zijn in staat om data die via kabels van Eurofiber en Relined te onderscheppen. Deze kabelpartijen hebben een omvangrijk glasvezelnetwerk in ons land en zijn aangesloten op trans-Atlantische internetkabels.
Interceptie blijft hierdoor niet beperkt tot buurt- of wijkniveau, zo vertelt een van de betrokkenen tegen de Volkskrant. “Je hebt het dan in feite over heel Nederland.”
Nu de technische mogelijkheden er zijn, willen de AIVD en MIVD deze bevoegdheid gaan inzetten. Daarvoor deden de veiligheidsdiensten in 2021 twee aanvragen voor kabelinterceptie. De minister gaf hiervoor het groene licht, maar de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) stak daar een stokje voor. Volgens de commissie was de interceptie onrechtmatig, omdat ze “niet proportioneel, niet subsidiair en niet zo gericht mogelijk” waren.
Uit één aanvraag blijkt dat de veiligheidsdiensten ‘miljoenen Nederlanders’ wilden afluisteren en de verzamelde gegevens drie jaar wilden bewaren. Bovendien zou een deel van de data gedeeld worden met een buitenlandse dienst. Daardoor zou een aanzienlijke hoeveelheid informatie over het Nederlandse internetverkeer buiten ons land worden opgeslagen.
Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) waarschuwde in maart dat de praktijk van kabelinterceptie niet overeenkomt met eerdere beloften. De toezichthouder beloofde scherper te gaan toezien op de inzet van kabelinterceptie door veiligheidsdiensten.
Oud-Kamerlid Kees Verhoeven (D66), die destijds instemde met de vernieuwde wetgeving, is nu boos. “Wat de diensten nu willen en kunnen, is allesbehalve doelgericht. Het is niet in overeenstemming met wat de Kamer heeft gevraagd en ook niet met wat de Kamer destijds is beloofd”, zo laat hij aan de Volkskrant weten.
Een woordvoerder van het ministerie van Binnenlandse Zaken laat in een reactie weten dat de gemaakte afspraken alleen worden losgelaten bij ‘snapshotten’. Daarbij wordt de kabel twee uur lang afgetapt als verkenning. “Deze activiteit dient er juist toe om de daaropvolgende fase van kabelinterceptie ‘zo gericht mogelijk’ uit te kunnen voeren met een zo beperkt mogelijke inbreuk op de fundamentele rechten van burgers”, aldus de woordvoerder.
Volgens hem heeft ‘snapshotten’ geen gevolgen voor eerdere toezeggingen. “We blijven ook nog steeds recht doen aan de beleidsregels die zijn opgesteld in reactie op de uitslag van het referendum.” Daarmee verwijst de woordvoerder naar het referendum over de ‘sleepwet’ in maart 2018. Een meerderheid van 49,5 procent stemde tegen de wet, 46,5 procent stemde voor. De resterende stemmen waren blanco of ongeldig.
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/nederland-stemde-tegen-de-sleepwet-en-toch-staat-nu-alles-klaar-voor-grootschalig-aftappen~b2233e43/
https://www.vpngids.nl/veilig-internet/surfen/wat-is-encryptie/
