Privacyvoorvechters, belangenorganisaties, telecombedrijven: allemaal zijn ze bezorgd over de tijdelijke wetswijziging van de Telecommunicatiewet. Daarmee wordt het mogelijk om de locatiegegevens van alle Nederlanders te delen met het RIVM. Burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom spreekt zelfs van ‘massasurveillance’ door de overheid.
Sinds afgelopen februari houdt het coronavirus de gemoederen bezig in ons land. Volgens de laatste cijfers zijn inmiddels meer dan 200.000 mensen positief getest op COVID-19 en ruim 6.700 mensen overleden aan het virus. En het aantal besmettingen loopt nog altijd in rap tempo op. Daarom doet het kabinet er een tandje erbij.
Na de Tweede Kamer ging eerder deze maand ook de Eerste Kamer akkoord met de Tijdelijke wet notificatie-applicatie COVID-19. Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) liet er geen gras over groeien: op zaterdag 10 oktober was de landelijke uitrol van CoronaMelder een feit. Daarnaast legt het kabinet momenteel de juridische basis voor een mondkapjesplicht.
De wet voor de corona-app en de voorgenomen mondkapjesplicht zijn niet de enige maatregelen die het kabinet voor ons in petto heeft. Vandaag debatteert de regering met de Tweede Kamer over de Tijdelijke wet informatieverstrekking RIVM in verband met COVID-19. Als deze wet wordt aangenomen, zijn telecombedrijven als KPN en T-Mobile verplicht om geanonimiseerde locatiegegevens van hun klanten door te geven aan het RIVM. In de wet staat dat deze data één jaar bewaard moet worden.
Belangenorganisaties, experts en telecombedrijven maken zich grote zorgen over het wetsvoorstel. Remco van der Hofstad, hoogleraar Mathematics and Computer Science aan de TU Eindhoven, schrijft in een brief dat de wet in zijn ogen ‘niet nodig en ongewenst’ is. Volgens hem zijn er genoeg technische oplossingen om de bewegingen van burgers te monitoren, zonder dat hun privacy daarbij in het geding komt.
Wim van Slooten, directeur van het expertisecentrum voor Marketing Insights, Onderzoek en Analytics (MOA), is het grondig met Van der Hofstad eens. Volgens hem kijkt de overheid niet naar welke technieken er al beschikbaar zijn en probeert ze het wiel opnieuw uit te vinden. “Onze leden moeten aanschouwen dat de oplossing gezocht wordt in tijdrovende trajecten, of dat oplossingen ontwikkeld worden door de overheid terwijl die in de markt al lang beschikbaar zijn. Dat vermindert de druk niet, maar verhoogt die juist, met een slechter resultaat tot gevolg”, aldus Van Slooten tegenover RTL Nieuws.
Telecombedrijven zijn bereid om mee te werken, maar vragen wel om aanvullende maatregelen. Zo schrijft KPN: “Indien uw Kamer concludeert dat telecomlocatiegegevens nodig zijn in de bestrijding van het coronavirus, dan zal KPN daar op grond van het nu voorliggende voorstel voor wet aan mee kunnen werken.” De provider zegt daarbij dat de overheid in het wetsvoorstel meer privacywaarborgen moet inbouwen, zodat de locatiegegevens niet herleidbaar zijn naar individuele burgers.
T-Mobile vindt net als KPN dat de privacywaarborgen op dit moment onvoldoende zijn. De provider wil zekerheid van minister De Jonge dat de gegevens niet gebruikt zullen worden door politie en andere opsporingsdiensten. Volgens Margreet Hoekstra van de juridische afdeling biedt het huidige wetsvoorstel op dit vlak “geen waterdichte garanties”.
Minister De Jonge beloofde voor het zomerreces dat de zendmastdata niet te herleiden is naar burgers. “De data zijn ongeschikt om individuele personen te identificeren. Het gaat om een telling, per uur, per gemeente, van het totaal aantal mobiele telefoons dat daar aanwezig is vanuit welke gemeente”, aldus de minister van VWS. Onze privacy is volgens hem dus goed geborgen.
Bits of Freedom is het grondhartig oneens met minister De Jonge. BoF-beleidsadviseur Nadia Benaissa zet vraagtekens bij de claim dat het verzamelen van locatiegegevens gaat helpen om het virus onder controle te krijgen. Volgens haar zitten er ‘te grote gaten’ in het verhaal van de minister.
“Helaas wordt nog steeds niet voldoende toegelicht waarom deze gegevens nu van onschatbare waarde zijn. En hoe de gegevens precies gebruikt gaan worden in het vormen van beleid. Welke vragen moet deze data eigenlijk precies beantwoorden? En op welk niveau worden de analyses van de data gemaakt en het beleid gevormd? Ook wordt te weinig ingegaan op alternatieven. Dat zijn nogal grote gaten in het verhaal die volgens ons eerst gevuld moeten worden voordat zo’n ingrijpend middel wordt ingezet.”
Een middel dat het verplaatsingsgedrag van burgers in kaart brengt, is volgens Benaissa “nog steeds massasurveillance”. Bits of Freedom vraagt dan ook aan de Tweede Kamer om niet te stemmen over het wetsvoorstel voordat het ministerie van VWS “haar verhaal op orde heeft”.
Vanuit de Tweede Kamer heeft minister De Jonge veel kritiek over zich heen gekregen. Afgelopen juni zei D66 niets te zien in het idee van een overheid die van alle Nederlanders met een mobiele telefoon data verzamelt, zonder dat precies duidelijk is wat ze hiermee bereikt. Bovendien heeft de overheid genoeg middelen tot zijn beschikking om het coronavirus te bestrijden. Een wetswijziging van de Telecommunicatiewet biedt in de ogen van de Democraten dan ook geen meerwaarde. Ook de ChristenUnie en SP hadden destijds al hun bedenkingen bij de wetswijziging.
De Autoriteit Persoonsgegevens beklaagde zich afgelopen zomer over het wetsvoorstel. Het feit dat deelname niet vrijwillig is, stuitte de privacywaakhond tegen de borst. De toezichthouder vindt het ook geen goed idee dat de bewaartermijn van de verzamelde gegevens één jaar is. De data vernietigen zodra je deze niet langer nodig hebt, is niet alleen goed voor onze privacy: tevens verklein je hiermee de kans op een cyberaanval door hackers.
Tot slot zei bestuursvoorzitter Aleid Wolfsen dat de plannen van het kabinet nog ‘te vaag’ waren. “Europese wetgeving [AVG] vereist dat dit soort data alleen mogen worden vergaard als het noodzakelijk is, bijvoorbeeld om een pandemie een halt toe te roepen. Die noodzaak heeft het kabinet nog onvoldoende aangetoond”, aldus Wolfsen.
De Autoriteit Persoonsgegevens presenteert volgende week haar advies over de laatste versie van de wetswijziging. Dan horen we of minister De Jonge erin is geslaagd om de zorgen van de privacywaakhond weg te nemen.
