De Week van de Rechtsstaat is afgelopen dinsdag van start gegaan. De AP organiseerde een bijeenkomst om de toekomst van de rechtsstaat en kunstmatige intelligentie te bespreken. In dit kader gaf raadsheer Manuella van der Put een lezing over de mogelijke rol van kunstmatige intelligentie (AI) bij de rechterlijke oordeelsvorming.
De AP is, anders dan andere toezichthouders, verantwoordelijk voor het toezien op de naleving van verschillende mensenrechten. Sinds de oprichting van de AP zijn krijgt zij steeds meer verantwoordelijkheden. Hieronder valt onder meer het toezicht op algoritmen die door de overheid worden gebruikt (1). Concreet moet de AP dus toezien op mogelijke discriminatie door algoritmen, naast het toezien op het recht van privacy. “De kern van de rechtstaat zijn de grondrechten, en die grondrechten worden met de dag belangrijker”, concludeert Aleid Wolfsen, voorzitter van de AP.
Kunstmatige intelligentie kan op verschillende terreinen een waardevolle rol spelen bij het proces van rechterlijke oordeelsvorming. Dat was de boodschap van raadsheer Manuella van der Put. Eerder schreef zij een proefschrift (2) over het onderwerp en ontwikkelde zij, in samenwerking met Nitin Narayan (Jheronimus Academy of Data Science), een tool die praktijkonderzoek mogelijk maakte. De tool had tot doel de rechtsprekende kwaliteiten van AI in Mulderzaken te onderzoeken.
De tool heeft vijf functionaliteiten: [1] De tool toetst de ontvankelijkheid van het beroep door de beroepstermijnen en zekerheidstelling van boetes in één metriek weer te geven en te toetsen. [2] De tool vat de kern van de zaak samen door de tenlastelegging en het verweer te verwerken. [3] De tool vindt vergelijkbare zaken. [4] Het systeem geeft uitkomsten in vergelijkbare zaken weer in een grafiek. [5] Het systeem calculeert wat de mogelijke uitkomst van de voorliggende zaak zou kunnen zijn.
Uit het onderzoek bleek dat het systeem nagenoeg altijd goed kon inschatten of de termijn van het beroep verstreken was of dat de boete nog niet zou zijn betaald. Hoewel dit niet per se getuigt van de intelligentie van het systeem valt niet te ontkennen dat een dergelijke tool niet alleen innovatief, maar zelfs broodnodig is gezien de meer dan 8 miljoen Mulder boetes die jaarlijks worden uitgedeeld. Het ontbreken van een systeem dat de ontvankelijkheid van beroep automatisch toetst lijkt een groot gemis in de huidige rechterlijke afhandeling van dit soort zaken.
Hoewel de AI-tool op het moment nog in de kinderschoenen staat, is het moeilijk om een toekomst in te beelden zonder een plek voor AI-toepassingen in de rechtspraak. Van der Put presenteerde de tool onlangs op een Congres in Wenen. “Toen ik de tool presenteerde ontving ik enorm veel enthousiaste reacties. Op dat moment realiseerde ik me dat niemand hier nog mee bezig is en dat we echt niet achterlopen.”
(1) https://www.autoriteitpersoonsgegevens.nl/themas/algoritmes-ai/coordinatie-toezicht-algoritmes-ai/directie-coordinatie-algoritmes-dca
(2) https://pure.uvt.nl/ws/portalfiles/portal/62270608/van_der_Put_Kunstmatige_25_05_2022_emb_tot_25_05_2023.pdf
