De Nederlandse regering intensiveert de strijd tegen corruptie, nu blijkt dat ambtenaren herhaaldelijk gevoelige persoonsgegevens lekken aan criminelen. De ministers van Justitie en Veiligheid en van Binnenlandse Zaken reageren daarmee op Kamervragen van Mutluer (GroenLinks-PvdA), naar aanleiding van onder meer een recente zaak bij de gemeente Amsterdam.
De zorgen zijn ernstig. Criminelen blijken gericht op zoek te gaan naar ambtenaren die hen aan informatie kunnen helpen, zoals adressen, rijbewijsgegevens of kentekens. Die informatie kan direct worden ingezet voor geweldsdelicten, blijkt uit meerdere strafrechtelijke onderzoeken. Volgens de Rijksrecherche is het omkopen van ambtenaren inmiddels een structureel onderdeel van het verdienmodel van georganiseerde misdaad. De AIVD bevestigt in haar jaarverslag dat criminele netwerken soms zelfs overheidsorganisaties infiltreren om aan informatie te komen.
Het is momenteel lastig om precies te zeggen hoeveel ambtenaren de afgelopen jaren in de fout zijn gegaan. Registratiesystemen van politie en justitie houden namelijk niet altijd bij uit welke functie informatie is gelekt, of dat die informatie is doorgespeeld aan criminelen. Om daar meer grip op te krijgen, zou handmatig dossieronderzoek nodig zijn.
Toch zitten gemeenten en het Rijk niet stil. Gemeenten proberen hun medewerkers weerbaarder te maken tegen druk van buitenaf en hanteren steeds vaker de ‘Norm Weerbare Overheid’. Deze standaard helpt bij het herkennen en voorkomen van ondermijnende invloeden. Ook is er binnen gemeenten meer aandacht voor integriteitsbeleid: verklaringen omtrent gedrag worden vaker gevraagd, screeningsprocedures worden aangescherpt en risicovolle functies beter in beeld gebracht.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) ondersteunt deze aanpak met praktische handreikingen. Zo is er een gids ontwikkeld om kwetsbare processen in kaart te brengen, en stimuleert de VNG gemeenten om actief te screenen op integriteitsrisico’s – zowel bij vaste medewerkers als bij ingehuurd personeel.
Ook het Rijk neemt maatregelen. De Rijksrecherche waarschuwt gemeenten actief voor zwakke plekken, bijvoorbeeld onvoldoende controle op wie toegang heeft tot ICT-systemen of een gebrek aan inzicht in personeelsleden met financiële problemen. Sinds 2022 zijn signaleringskaarten in omloop die ambtenaren moeten helpen corrupt gedrag te herkennen. In 2024 kwam daar een aparte versie voor bestuurders bij.
Daarnaast bieden de Regionale Informatie- en Expertise Centra (RIEC’s) trainingen en concrete ondersteuning, en is er via het programma Weerbaar Bestuur een speciaal weerbaarheidspakket beschikbaar voor gemeentesecretarissen. Ook loopt er een voorlichtingscampagne over identiteitsfraude met reisdocumenten.
Toezichthouder Autoriteit Persoonsgegevens (AP) houdt toezicht op het omgaan met datalekken. Als persoonsgegevens door ambtenaren worden doorgespeeld aan criminelen, moet dat gemeld worden aan zowel de AP als de getroffen burgers. De toezichthouder onderzoekt momenteel hoe vaak gemeentelijke ambtenaren onrechtmatig persoonsgegevens inzien. De resultaten van dat onderzoek worden in september 2025 verwacht. Ook het jaarlijkse datalekrapport verschijnt binnenkort.
Hoewel gemeenten primair zelf verantwoordelijk zijn voor hun integriteitsbeleid, worden zij actief ondersteund door het Rijk. In samenwerking met de VNG worden kwetsbaarheden binnen gemeentelijke processen in kaart gebracht. Uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut bleek eerder al dat vrijwel alle processen binnen een gemeente – zeker in kleinere – vatbaar kunnen zijn voor druk of beïnvloeding.
Het kabinet wil daarnaast voorkomen dat ambtenaren die elders zijn ontslagen vanwege integriteitsschendingen, eenvoudig opnieuw bij een andere overheidsinstantie aan de slag kunnen. In 2025 worden daarom maatregelen genomen om zogenoemd ‘jobhoppen’ tegen te gaan. Daarbij wordt ingezet op betere referentiechecks, uniforme VOG-regels en scherpere screening.
De ministers benadrukken dat het beschermen van ambtenaren tegen criminele druk, en het versterken van de weerbaarheid van overheidsinstellingen, essentieel is voor het functioneren van de rechtsstaat. De aanpak van corruptie blijft dan ook een speerpunt van het kabinetsbeleid, zoals opnieuw bevestigd in het beleidsprogramma dat op 20 juni met de Tweede Kamer werd gedeeld.
