De Nederlandse politie kan telefoonnummers en IP-adressen van anonieme Telegram-gebruikers opvragen. Dat is opmerkelijk omdat Telegram zegt geen persoonsgegevens met handhavingsinstanties te delen. Strafrechtadvocaten zijn bezorgd, omdat dit alles gebeurt zonder tussenkomst van de rechter. Dat blijkt uit interne stukken van de politie waar BNR de hand op heeft weten te leggen door een beroep te doen op de Wet open overheid (Woo).
De aanvraagformulieren bevatten instructies om ‘met spoed’ IP-adressen en telefoonnummers bij Telegram te vorderen. Een politiemedewerker vertelt tegenover BNR dat dergelijke verzoeken in behandeling worden genomen als er sprake van ‘onmiddellijk dreigend levensgevaar’. De documenten worden sinds december 2022 verspreid.
Hoe vaak de Nederlandse politie daadwerkelijk gegevens heeft opgevraagd met behulp van deze aanvraagformulieren bij Telegram is onbekend. Een woordvoerder van de korpsleiding zegt dat dit niet wordt bijgehouden. “Wij vorderen dagelijks veel gegevens”, zo zegt ze.
Het Duitse Bundeskriminalamt houdt daarentegen wel cijfers bij. De federale politie van onze oosterburen diende vorige jaar 230 verzoeken voor IP-adressen en telefoonnummers in bij Telegram. In totaal kreeg de politie 25 keer de gevraagde gegevens van de chatdienst.
Het is opmerkelijk dat Telegram zomaar persoonsgegevens overhandigt aan de politie. In het privacybeleid van het bedrijf staat dat Telegram alleen een IP-adres en telefoonnummer overhandigt aan de politie als ze een gerechtelijk bevel ontvangt waarin staat dat een gebruiker een terreurverdachte is. “Tot nu toe is dit nog nooit gebeurd”, zo schrijft de chatdienst.
Strafrechtadvocaten vinden het zorgelijk dat opsporingsambtenaren privégegevens van Telegram-gebruikers kunnen vorderen zonder dat ze hier verantwoording voor hoeven af te leggen. In het proces wordt de rechter immers niet betrokken. “Je moet dit soort middelen verantwoorden zodat de rechter het kan toetsen”, zegt strafrechtadvocaat Michel van Stratum tegen BNR. Hij is bang dat het gebruik van versleutelde en anonieme communicatie in ons land sluipenderwijs gecriminaliseerd wordt.
Volgens de laatste cijfers telt Telegram in Nederland zo’n 1,7 miljoen gebruikers. Dat het ledenaantal zo hoog ligt, komt doordat veel Nederlanders de app installeerden op hun smartphone toen WhatsApp in 2021 kenbaar maakte gebruikersdata te delen met Facebook, naar eigen zeggen om de dienstverlening te verbeteren. Het ging onder meer om apparaatgegevens, locatiegegevens, IP-adressen en telefoonnummers. Aanvankelijk eiste WhatsApp dat gebruikers vóór 8 februari instemden met de nieuwe voorwaarden. Zo niet, dan dreigde het platform om accounts te verwijderen.
Dat veroorzaakte veel commotie onder de ruim twee miljard gebruikers wereldwijd. Zij vonden dat ze met de rug tegen de muur stonden en WhatsApp hen dwong om met de nieuwe voorwaarden in te stemmen. De chatdienst besloot om de ingangsdatum enkele maanden vooruit te schuiven. Zodoende had het bedrijf meer tijd om tekst en uitleg te geven over de nieuwe voorwaarden.
Daarna ontstond er nog meer consternatie. Aanleiding hiervoor was een ondersteuningspagina die WhatsApp online had gezet. Daarin stond dat gebruikers die niet akkoord gingen met de gewijzigde voorwaarden nog maar een beperkt aantal functies konden gebruiken. Daarop trok WhatsApp deze waarschuwing in en beloofde niet te morren aan de app.
Europese privacyregels verhinderen dat WhatsApp deze nieuwe voorwaarden in de EU mag implementeren. Een dochteronderneming mag niet zomaar gebruikersgegevens delen met het moederbedrijf.
