Cloudtechnologie is het fundament onder de digitale overheid. De afhankelijkheid van buitenlandse aanbieders maakt dat fundament kwetsbaar, zeker nu geopolitieke en technologische ontwikkelingen elkaar zo snel opvolgen. De vraag hoe Nederland meer grip en soevereiniteit kan krijgen, wordt daarmee urgenter dan ooit.
Onder leiding van Ron Kolkman werkt het aanjaagteam Cloud aan een gezamenlijke koers, die de overheid toekomstbestendig maakt en minder afhankelijk van externe partijen. “De overheid werkt al jaren met cloudtechnologie, maar de noodzaak om dit collectief, veilig en soeverein te organiseren neemt in hoog tempo toe. Nu is het moment om dit samen te doen.”
Kolkman is CIO bij Rijkswaterstaat binnen het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Hij neemt vanuit zijn rol als voorzitter van het aanjaagteam Cloud deel aan de NDS-raad. In dat aanjaagteam vertegenwoordigt hij ook het CIO-beraad Rijk. Vanuit die rol geeft hij richting aan de rijksbrede versnelling op het thema cloud. “Cloud is natuurlijk geen nieuw begrip”, zegt Kolkman. “Maar we beginnen nu pas echt te voelen hoe afhankelijk we zijn. En het is tijd om daar iets aan te doen.”
Kolkman werkt al jaren aan de IT van de overheid. Zijn affiniteit met cloudontwikkeling komt voort uit die ervaring. En vanuit de overtuiging dat dit thema een cruciale rol speelt in de digitale infrastructuur van Nederland. “Cloud is geen nicheonderwerp. Het is inmiddels de ruggengraat onder bijna alles wat we doen. Als die ruggengraat wankelt, dan wankelt de hele digitale overheid.”
De kwetsbaarheden die horen bij de afhankelijkheid van buitenlandse aanbieders worden steeds zichtbaarder. Kolkman noemt voorbeelden waarbij buitenlandse politiek of commerciële keuzes direct doorwerken in de Nederlandse digitale infrastructuur. “Als grote leveranciers besluiten iets te wijzigen of stil te zetten, kunnen de effecten enorm zijn. Alles ligt dan plat. De afhankelijkheid is groot en die groeit alleen maar.”
Juist die afhankelijkheid maakt soevereiniteit essentieel: grip houden op cruciale digitale voorzieningen. Niet door alles zelf te bouwen, maar door welbewust keuzes te maken en technologie zo in te richten dat Nederland niet verrast wordt door externe partijen. “Soeverein betekent dat je er zelf over gaat. Dat je niet volledig overgeleverd bent aan de grillen van een leverancier of geopolitieke ontwikkelingen.”
Het aanjaagteam Cloud werkt met 1 centrale opdracht: het ontwikkelen van een soevereine cloudvoorziening voor de hele overheid. Daarbij hoort ook het verkennen van mogelijke vormen van een ‘marktplaats’, waarin overheidsorganisaties kunnen kiezen uit betrouwbare, veilige cloudopties bij interne overheidsaanbieders en externe leveranciers die voldoen aan gezamenlijke afspraken.
Die overheidscloud is geen fysiek gebouw met servers waarop ‘Overheidscloud’ staat. Kolkman benadrukt dat het om een gelaagd concept gaat. “Het gaat om een manier om de IT-wereld van de overheid te ondersteunen. Met lagen die passen bij verschillende beveiligingsniveaus en datatypen. Vertrouwelijke informatie moet volledig soeverein kunnen draaien. Andere diensten kunnen misschien op andere plekken staan, zolang de risico’s maar helder en beheersbaar zijn.”
We willen iets neerzetten waar iedereen graag bij wil aansluiten. Verleiden werkt beter dan verplichten. Ron Kolkman, voorzitter aanjaagteam Cloud
De 1e stap op weg naar een soevereine overheidscloud is het scherp definiëren van wat dat dan precies is. Dat gebeurt samen met de markt én samen met andere overheden. “We zijn inmiddels gestart met een brede marktdialoog. We nodigen leveranciers, integrators en kennisinstituten uit om met ons mee te denken. Cloud is al duizenden keren uitgevonden. We hoeven dat wiel niet opnieuw uit te vinden. De technieken bestaan. Defensie werkt ook al met dit soort oplossingen. Het gaat erom het slim bij elkaar te brengen. Wij willen alle inzichten uit de markt gebruiken om te bepalen hoe de overheid dit op een slimme manier kan inrichten.”
Cloud raakt bijna alle andere prioriteiten van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS). Het aanjaagteam AI, het team dat werkt aan cyberveiligheid en de teams die zich richten op generieke voorzieningen: ze zijn allemaal afhankelijk van een solide cloudfundament. Kolkman ziet zijn team daarom niet zozeer als spil, maar als randvoorwaarde. “Als de cloudvoorziening niet op orde is, kun je geen overheidsbreed AI-platform ontwikkelen. Je kunt cyberveiligheid ook niet goed organiseren zonder een betrouwbare infrastructuur. Alles hangt met elkaar samen.”
Het aanjaagteam zelf bestaat uit vertegenwoordigers van alle bestuurslagen. Gemeenten, waterschappen, uitvoeringsorganisaties, provincies en het Rijk zitten aan 1 tafel. Dat is volgens Kolkman essentieel, want overal in het land bestaan eigen cloudinitiatieven. Die bij elkaar brengen, is misschien wel de grootste uitdaging. “Iedereen is al onderweg. Dat maakt het spannend. We willen iets neerzetten waar iedereen graag bij wil aansluiten. Verleiden werkt beter dan verplichten.”
Volgens Kolkman zit er veel energie in die bestaande initiatieven, zoals de 4 huidige overheidsdatacenters die al samenwerken. “We hoeven niet vanaf nul te beginnen. De bouwstenen zijn er. De kunst is om ze bij elkaar te brengen. Nu is het moment. We voelen allemaal dat we niet meer kunnen wachten. De urgentie is zo groot dat iedereen wil meedoen.”
Van leden van het aanjaagteam verwacht Kolkman 3 dingen: actief meedenken, input leveren vanuit de achterban en helpen om het verhaal breed te verspreiden. “Het is geen praatgroep. Het gaat om het bouwen van iets. Dat vraagt inzet, communicatie en overtuigingskracht. Mensen meenemen is net zo belangrijk als de techniek zelf.”
Zijn rol als voorzitter ziet hij als stuwend en verbindend. “Ik zorg dat het bij elkaar komt. Dat we meters maken. Dat we de voortgang vasthouden en dat iedereen zijn rol pakt.”
Kolkman hoopt dat eind volgend jaar het concept van de soevereine overheidscloud volledig is uitgewerkt, inclusief technologische keuzes. Daarnaast ambieert hij dat de 1e kleine stappen gezet zijn om onderdelen daadwerkelijk in gebruik te nemen. “Het zal stap voor stap gaan. Maar ik heb er vertrouwen in dat het lukt. De ambitie is hoog en de wil om te slagen is groot.”
Kolkman sluit af met een duidelijke waarschuwing én een kans. “De afhankelijkheid van niet-Europese leveranciers is simpelweg te groot. Die afhankelijkheid gaat niet alleen over geopolitiek, maar ook over prijsstijgingen en andere keuzes van leveranciers. Die risico’s kunnen we niet blijven nemen. We moeten dit nú doen.”
Tegelijkertijd ziet hij een groot gezamenlijk voordeel. “Als we dit goed organiseren, besparen we met elkaar ook veel geld. Het voorkomt dat iedereen opnieuw hetzelfde wiel moet uitvinden. Deze beweging is goed voor de soevereiniteit én voor de efficiency.”
