Energietransitie en huizen bouwen: dat zijn de thema’s die lokaal spelen. Data en privacy komen er wat dat betreft bekaaid vanaf. Onze redactie maakte een ronde langs verschillende partijen: Wie willen er wél data-en privacyzaken op de agenda van de gemeente hebben? Leefbaar Rotterdam, Partij van de Arbeid Amsterdam, Volt Eindhoven en Piratenpartij Nijmegen delen hun visies.
Een onderzoek uit februari 2022 van Fontys bracht aan het licht dat de partijen van de meeste Nederlandse gemeenten geen tot weinig aandacht besteden aan de digitale agenda in hun verkiezingsprogramma’s. 1) Er zijn gelukkig uitzonderingen op de regel. Bij die partijen valt op dat er uiteenlopende opvattingen bestaan over de plek van privacy binnen de gemeente. In dit artikel bundelt de redactie van Data&Privacyweb de ingezonden stukken van vier partijen, waarin zij een boekje opendoen over wat zij menen te missen binnen de gemeenteraad op het vlak van data en privacy.
Veel passeert de revue, van veiligheid boven alles (met cameratoezicht) tot een wethouder voor Digitale Zaken. De frictie tussen veiligheid via cameratoezicht en privacy van de burger is voelbaar bij de partijen, en zal waarschijnlijk vragen om lange discussies aan de lokale formatietafel. De gesproken partijen lijken het over het volgende echter wel unaniem eens te zijn: De digitale educatie en burgerparticipatie in besluitvorming mag flink opgeschroefd worden
Leefbaar Rotterdam is, in eigen woorden, een “brede lokale volkspartij” en is de grootste politieke partij van Rotterdam. De havenstad kent hoge criminaliteitscijfers, wat verklaart dat veiligheid een belangrijk agendapunt is van Leefbaar Rotterdam. Een belangrijk onderdeel van hun Aanvalsplan Straatoverlast is dan ook meer cameratoezicht. Robert Simons schrijft hierover:
In Rotterdam willen bewoners veel meer camera’s. Nu heeft Rotterdam zo’n 420 vaste camera’s en een aantal flexibele camera’s. Op die manier kan de politie snel ingrijpen, want er kijken dag en nacht operators mee. Leefbaar Rotterdam vindt dat de gemeente naar bewoners moet luisteren en meer camera’s op moet hangen.
Bewoners kunnen tegenwoordig een camera aanvragen bij de gemeente, maar dit gaat nu vooral via digitale formulieren. Leefbaar Rotterdam wil daarom meer fysieke plekken inrichten in de stad om dit makkelijker te maken. Maak bijvoorbeeld van leegstaand gemeentelijk vastgoed plekken waar bewoners hun veiligheidsvraagstukken kunnen bespreken met ambtenaren. Onze stad moet namelijk schoon, heel en veilig zijn.
Simons neemt de betrokkenheid van burgers serieus en neemt ook bewoners met slechte digitale vaardigheden in acht. Maar wat betekenen deze maatregelen met betrekking tot cameratoezicht voor hun privacy? De partij stelt in hun programma: “Privacy is een groot goed, maar veiligheid heeft een hogere prioriteit.”
Opvallend is hoe in Amsterdam door de Partij van de Arbeid radicaal anders wordt gekeken naar deze spanning tussen cameratoezicht en de privacy van de burger.
Digitale toegankelijkheid en burgerparticipatie staat ook bij de Partij van de Arbeid hoog op de agenda. Amel Namane deelde tijdens het verkiezingsdebat Digitale Stad op 10 maart voor de PvdA haar sterke mening hierover. 2) Zij vindt dat “alle Amsterdammers de kans moeten krijgen om hun digitale vaardigheden bij te spijkeren” en dat de gemeente dit ruimschoots moet faciliteren, zowel online als fysiek. Verder zegt zij:
Bewoners moeten samen met de gemeente en andere belanghebbenden de lokale regels voor datavergaring en datagebruik opstellen. We verwelkomen bedrijven met een duurzaam verdienmodel dat bijdraagt aan de stad, en ontmoedigen partijen die alleen onze persoonsgegevens willen verzamelen en verhandelen. De privacy van bewoners beschermen we actief, zoals door gezichtsherkenning in de openbare ruimte te verbieden. We moeten zorgen dat ook in het Amsterdam van de toekomst het mogelijk is om anoniem over straat te gaan.
Het is logisch dat aan de andere kant van het politieke spectrum de meningen over privacy en cameratoezicht verschillen. Op het vlak van veiligheid werpt Namane ook een kritisch oog op de eigen praktijken van de lokale overheid met schandalen als de Toeslagenaffaire in het achterhoofd. Namane zegt:
De gemeente moet zelf een betrouwbare digitale overheid zijn en oog hebben voor de privacy van bewoners, het feit dat data nooit neutraal is en de gevaren van uitsluiting door algoritmes. De gemeente moet ook intern werk maken van dataminimalisatie, transparante gemeentelijke algoritmes en werken met open source systemen. We zorgen ook dat Amsterdammers makkelijker aanspraak kunnen maken op hun privacyrechten.
Als een van Nederlands eerste ‘Smart Cities’ is de lokale politiek in Eindhoven al goed bekend met vraagstukken rondom digitalisering. Ingle Teklenburg van Volt Eindhoven ziet nog steeds voldoende problemen en pleit voor een “volwaardige wethouder voor digitale zaken”. Het takenpakket? Teklenburg zet uiteen:
De wethouder van digitale zaken zorgt onder andere dat digitale processen veilig verlopen, betrouwbaar en eerlijk zijn. Dat gaat dus van de werkplekken van ambtenaren tot het cameratoezicht in de binnenstad en van het aanvragen van een paspoort tot het gebruik van kunstmatige intelligentie om gegevens van inwoners te analyseren.
De wethouder van digitale zaken gaat niet alleen toezien op veiligheid, maar gaat ook onderzoeken welke processen met behulp van digitalisering efficiënter kunnen worden ingericht. Dit levert kostenbesparingen op voor de gemeente en kan het voor inwoners makkelijker maken om bijvoorbeeld subsidie aan te vragen voor een vrijwilligersproject.
De insteek van Volt is praktisch en richt zich, ondanks haar doorgaans Europese oriëntatie, duidelijk op knelpunten in de lokale uitvoering van gemeentebeleid. Waarom wel een staatssecretaris voor Digitale Zaken op landelijk niveau maar geen wethouder in de gemeente, vraagt Volt zich af.
Teklenburg legt verder uit: “Digitalisering van de communicatie kan (…) tot gevolg hebben dat groepen met een lage digitale geletterdheid hierdoor juist worden uitgesloten. Het behoort daarom ook tot de taken van de wethouder om de toegankelijkheid in het oog te houden”.
Niet zo gek, want de partij staat erom bekend dat het data&privacykwesties als geen ander op de kaart zet. Bart Putman, nummer 3 op de kandidatenlijst van Piratenpartij Nijmegen, ziet veel misstanden bij de gemeente, een gebrek aan algemene kennis over privacy bij gemeentemedewerkers en veel onnodige verzameling van persoonsgegevens. Van geslacht tot kentekennummer… volgens hem vraagt de gemeente alles op zonder extra afwegingen. Putman stelt:
Bij het bedenken en uitwerken van nieuwe wet- en regelgeving moet privacy by design toegepast worden… Dataminimalisatie wordt de norm, alle systemen worden zo ingericht dat deze niet meer data vragen dan noodzakelijk voor de werking van het systeem. En de data wordt niet langer opgeslagen dan noodzakelijk. En data mag nooit gebruikt worden voor een ander doel dan waarvoor deze oorspronkelijk is verzameld.
Natuurlijk maakt de privacy-bewuste stad gebruik van open-source hard- en software, zodat controleerbaar is hoe de algoritmes gebruik maken van persoonlijke data en daarmee is ook te controleren of er sprake is van etnisch profileren in deze algoritmes.
De ‘privacy-bewuste stad’, zoals Putman het betitelt, kent geen cameratoezicht en gezichtsherkenning. Kortom, alle huidige processen waar juist de gemeente datavergaring aan het vergroten is moeten zo snel mogelijk worden teruggedraaid. Niet de wethouder van Digitale Zaken zal die verantwoordelijkheid dragen, maar een “eigen Nijmeegse Autoriteit Persoonsgegevens (NAP)”.
Of de NAP, de wethouder van Digitale Zaken en andere van de voorgenomen ambities van de bovenstaande kandidaten zich zullen verwezenlijken de komende vier jaar blijft voor nu een groot vraagteken.
https://www.fontys.nl/actueel/digitale-agenda-grotendeels-afwezig-bij-gemeenteraadsverkiezingen/
https://waag.org/nl/article/terugkijken-verkiezingsdebat-digitale-stad
