Op 4 juli is een wetsvoorstel in consultatie gebracht dat twee nieuwe bevoegdheden aan de burgemeesters toekent. Hiermee kan de politie onder zijn gezag persoonsgegevens uit publiek toegankelijke bronnen vergaren over de dreiging van een ernstige verstoring van de openbare orde. Het doel van het wetsvoorstel is dat de burgemeester en de politie meer zicht krijgen op ernstige verstoringen van de openbare orde en zij op basis daarvan adequater maatregelen kunnen treffen om deze te voorkomen, beletten of te beëindigen.
Aanleiding voor het wetsvoorstel is dat ernstige verstoringen van de openbare orde steeds vaker hun oorzaak vinden in het online domein, althans online starten. De informatie die online wordt gedeeld, wordt essentieel geacht voor de burgemeester en de politie om hun taak ter handhaving van de openbare orde naar behoren te kunnen uitoefenen. Bijvoorbeeld door personen aan te spreken op hun onlinegedrag, de inzet bij een demonstratie op te schalen of het afgeven van een noodbevel of gebiedsverbod door de burgemeester.
Op grond van het huidige artikel 3 Politiewet kan de politie al online onderzoek verrichten in publiek toegankelijke bronnen, maar dat kan maar beperkt. Online-onderzoek op grond van artikel 3 Politiewet is op dit moment alleen mogelijk zolang daarmee een niet meer dan beperkte inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van burgers wordt gemaakt. Elke inbreuk moet in ieder geval beperkt blijven tot het noodzakelijke. Onder een meer dan beperkte inbreuk wordt verstaan dat een min of meer volledig beeld wordt verkregen van bepaalde aspecten van het privéleven van de betrokkene.
Waar precies de reikwijdte van artikel 3 van de Politiewet 2012 eindigt, is soms lastig te bepalen. Online gegevensvergaring leidt al gauw leidt tot een meer dan beperkte inbreuk op de persoonlijke levenssfeer, omdat in publiek toegankelijke bronnen niet alleen gegevens van feitelijke aard zijn te vinden, maar ook persoonsgegevens die gaan over gedrag, gevoelens, meningen, voorkeuren en sociale contacten. Daarnaast is online vaak niet alleen informatie te vinden over een specifieke betrokkene, maar ook over diens sociale of relationele contacten zoals vrienden en familieleden. Dergelijke informatie mag in beginsel niet worden vergaard. Wat de politie op dit moment mag verzamelen is dus beperkt en in sommige gevallen gefragmenteerd. Om die redenen is een uitdrukkelijke wettelijke grondslag nodig om online gegevens over een ernstige verstoring van de openbare orde door de politie te kunnen laten vergaren. Dit wetsvoorstel poogt hiervoor een grondslag te bieden.
De reikwijdte van het wetsvoorstel is beperkt tot publiek toegankelijke bronnen. Daaronder moet worden verstaan het openbare gedeelte van het internet/online domein. In wetsvoorstel wordt opgemerkt dat het deep en dark web ook een publiek toegankelijke bron zijn: het kent als zodanig geen minimaal niveau van beveiliging.
Het wetsvoorstel moet worden geplaatst tegen de achtergrond van de nasleep van de Ajax-Maccabi wedstrijd in november 2024. Naar aanleiding hiervan heeft de minister te kennen gegeven dat een wetsvoorstel wordt voorbereid om de informatiepositie van de politie op het terrein van de openbare orde te moderniseren. In een Kamerbrief van 14 mei 2024 met de beleidsreactie op de analyse over wettelijke bevoegdheden bij online aangejaagde openbare ordeverstoringen is al aangekondigd dat er geen nieuwe wetgeving zou volgen voor burgemeesters om op te treden tegen online aangejaagde ordeverstoringen, maar dat wel wordt ingezet op de uitbreiding van politiebevoegdheden. Desondanks is er nu wel een wetsvoorstel vanuit de Tweede Kamer aanhangig waarmee een bevoegdheid in de Gemeentewet wordt geïntroduceerd waarmee de burgemeester een verwijderingsbevel kan geven, om op te treden tegen online aangejaagde ordeverstoringen.
Het wetsvoorstel kent in aanvulling op artikel 3 van de Politiewet 2012 twee nieuwe bevoegdheden aan de burgemeester toe:
Het zoeken naar en overnemen van persoonsgegevens uit publiek toegankelijke bronnen.
Het in publiek toegankelijke bronnen volgen van personen van wie aannemelijk is dat zij een substantiële rol hebben in een ernstige verstoring en in het kader daarvan persoonsgegevens overnemen.
Op grond van deze bevoegdheden kan de burgemeester na een daartoe verleende machtiging van de rechter-commissaris aan de politie en de Koninklijke marechaussee het bevel geven online relevante gegevens over een ernstige verstoring van de openbare orde te vergaren. Dit bevel kan ook weer worden ingetrokken indien niet langer een noodzaak bestaat tot het vergaren van informatie.
Het belangrijkste verschil tussen de twee voorgestelde bevoegdheden is de wijze waarop de gegevens over de ernstige verstoring worden vergaard en de inbreuk die daarmee wordt gemaakt op de persoonlijke levenssfeer. Zoeken en overnemen mag niet gericht zijn op specifieke personen of organisaties. Bij volgen is bij uitstek sprake van onderzoek naar een specifieke persoon.
Het wetsvoorstel heeft vergaande gevolgen voor de privacy van burgers. Om die reden regelt het wetsvoorstel enkele aanvullende waarborgen.
Een voorafgaande onafhankelijke toets door de rechter-commissaris op de inzet van de door de burgemeester voorgestelde bevoegdheden;
Een aangepast regime voor de verwerking van de persoonsgegevens die met de uitoefening van die bevoegdheden zijn vergaard;
De verplichting tot vernietiging van irrelevante of niet-noodzakelijke gegevens;
Een beperkte bewaartermijnen (maximaal zes maanden);
Structureel of algemeen onderzoek is niet toegestaan.
Het wetsvoorstel ligt tot 12 september a.s. voor in consultatie. Vervolgens zal het wetsvoorstel worden voorgelegd aan de Raad van State, waarna behandeling in de Tweede en vervolgens Eerste Kamer plaatsvinden. De advocaten van AKD houden je van de ontwikkelingen rondom dit wetsvoorstel op de hoogte.
