Wetsvoorstel over archieven gaat te ver

Aanleiding om de Archiefwet te wijzigen, is het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Dat bevat dossiers van mensen die zijn onderzocht op samenwerking met de bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een plan om dit archief voor iedereen integraal online beschikbaar en volledig doorzoekbaar te maken, werd eind 2024 uitgesteld door de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Vanwege te grote privacyrisico’s voor levende mensen die in het archief voorkomen. Het gaat mogelijk om honderden tot duizenden mensen.

Wijziging gaat te ver

De minister wil via een wijziging van de Archiefwet het CABR op termijn alsnog volledig online doorzoekbaar maken. En dit ook mogelijk maken voor andere archieven. Dit gaat op meerdere punten te ver, schrijft de AP in een wetgevingstoets. Zo maakt het voorstel in feite een einde aan de wettelijke bescherming van gevoelige persoonsgegevens in archieven. En geeft het veel te veel ruimte aan archiefinstellingen om bijzonder persoonlijke informatie van levende mensen online te zetten, en voor iedereen doorzoekbaar en deelbaar te maken.

Wetgever, niet archivaris

Dat doorstaat de toets niet, stelt de AP. Een juiste balans tussen het belang van (online) beschikbaarheid en het belang van gegevensbescherming gaat iedereen aan. Zulke keuzes horen niet bij archiefinstellingen, maar bij de democratisch gekozen wetgever. Die moet heldere kaders vastleggen.

Geen vrijbrief

Wie toegang wil tot gevoelige informatie van levende mensen in een archief, moet daar een goede reden voor hebben. Zoals onderzoekers, journalisten of nabestaanden van oorlogsslachtoffers. Er mag geen vrijbrief komen om archiefstukken met gevoelige persoonsgegevens zonder waarborgen online te zetten. Én online, én doorzoekbaar én voor iedereen gaat dus te ver. Levende mensen hebben recht op bescherming van hun gegevens, ongeacht om welk archief het gaat. De overheid moet er met goede wetgeving en zorgvuldige uitvoering voor zorgen dat die bescherming er ook echt is.

AP pleit voor concrete waarborgen

Concrete waarborgen om in de toekomst online archiefgegevens te beschermen, zijn bijvoorbeeld het weglaten van persoonsgegevens die buiten een zoekopdracht vallen, een verbod op het maken van kopieën, of een maximum aan het aantal archiefstukken dat iemand op een dag kan raadplegen. Ook dan kunnen bijvoorbeeld nabestaanden alle voor hen relevante informatie vinden. Ook in de nu al gedigitaliseerde stukken van het CABR, die de minister binnenkort toegankelijk wil maken via laptops in het Nationaal Archief.

Hoe nu verder?

De AP heeft de minister van OCW ook een aantal adviezen meegegeven voor de tijdelijke voorziening voor het CABR. De AP bestudeert de reactie van de minister op die adviezen.

Ook ontvangt de minister advies over de wijziging van de Archiefwet van onder meer het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI), de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed, en de Rijksarchivaris. De AP constateert dat ook de ACOI kritisch is op het wetsvoorstel. De minister stuurt de toets en de adviezen samen met het wetsvoorstel naar de Raad van State voor advies.