De Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (‘Wgs’) regelt dat mensen met (dreigende) problematische schulden terecht kunnen bij gemeenten voor bijvoorbeeld advies, bemiddeling of een krediet. Vanwege terugkerende privacyrechtelijke problemen, met name in het kader van het delen van persoonsgegevens bij vroegsignalering, is er in januari van dit jaar een aantal wijzigingen doorgevoerd. De AP biedt door middel van haar handreiking handvatten in dat kader. In dit blog lees je wat de privacyrechtelijke aandachtspunten zijn van schuldhulpverlening.
De wetgever heeft verschillende fasen, met bijbehorende doelen, in de schuldhulpverlening geformuleerd:
Vroegsignalering: mensen met (dreigende) schulden eerder in beeld krijgen om zo vroeg mogelijk schuldhulpverlening aan te kunnen bieden;
Toegang tot schuldhulpverlening: niet iedereen kan worden geholpen - de gemeente moet toetsten of iemand al dan niet in aanmerking komt voor schuldhulpverlening;
Opstellen van een plan van aanpak: indien hulp wordt geaccepteerd, gaat de gemeente te werk volgens een op te stellen plan van aanpak.
In dit blog wordt ingegaan op privacyrechtelijke aandachtspunten die per stap in acht moeten worden genomen. Overigens dient nog te worden opgemerkt dat de op basis van de Wgs toegestane verwerkingen niet zien op schuldpreventie. Volgens de wetgever mogen gemeenten in dit kader namelijk geen persoonsgegevens verwerken. Het gaat hier dus specifiek over schuldhulpverlening.
De wetgever gaat in de Wgs uit van het motto “voorkomen is beter dan genezen”. Hier komt de zogenoemde vroegsignalering om de hoek kijken; een gerichte actie om in contact te komen met burgers met (dreigende) schulden. Concreet houdt vroegsignalering in dat personen die nog niet in beeld zijn bij de gemeente, toch zo snel mogelijk via de gemeente hulp (kunnen) krijgen.
In de praktijk zijn er 3 vormen van vroegsignalering:
Intern verwijzen: de gemeente signaleert binnen de eigen organisatie;
Extern doorverwijzen: de gemeente spreekt met bedrijven en instellingen af dat klanten waarvan wordt gedacht dat zij (dreigende) schulden hebben, worden doorverwezen naar de gemeente;
Signaleren door derden: bedrijven en instellingen geven zelf een signaal af aan de gemeente over een inwoner.
Grondslag voor uitwisseling?
Aangezien de vroegsignalering van schulden geen expliciete gemeentelijke taak is, bleek het tot op heden lastig om informatie te mogen uitwisselen aangezien een passende wettelijke basis – en daarmee een grondslag voor de verwerking – ontbrak. De wetgever heeft dat probleem gepoogd te verhelpen door in het Besluit gemeentelijke schuldhulpverlening (‘Besluit’) signalen op te nemen die aanleiding zijn voor het college om uit eigen beweging schuldhulp te bieden.
Het Besluit biedt dus een wettelijke basis voor de verwerking van persoonsgegevens door gemeenten. Dit wil echter niet zeggen dat elke derde partij zonder meer gegevens mag verstrekken aan de gemeente. Voor alsnog zijn alleen woningverhuurders, zorgverzekeraars en drinkwater- en energiebedrijven opgenomen in het Besluit. Gegevens van andere partijen mogen in deze fase in beginsel niet worden verstrekt op grond van het Besluit en dus ook niet door gemeenten worden verwerkt.
Voor verhuurders geldt overigens een apart regime: de AP stelt dat de verhuurder in beginsel toestemming moet vragen om gegevens te mogen delen met de gemeente. Pas wanneer de huurder niet reageert, dan is de verhuurder alsnog verplicht om de gegevens te delen met de gemeente. Het is niet aannemelijk dat in dit geval daadwerkelijk wordt gedoeld op de grondslag toestemming (artikel 6 lid 1 sub a AVG), aangezien de wetgever zich in de Memorie van Toelichting duidelijk heeft uitgesproken over het bestaan van een afhankelijkheidsrelatie, wat maakt dat geen rechtsgeldige toestemming kan worden verkregen. In de toelichting op het Besluit wordt tevens gesproken over ‘instemming’ in plaats van toestemming.
Proportionaliteit
Niet alle gegevens mogen zonder meer gedeeld worden met een gemeente. De verwerking moet – net als bij alle andere verwerkingen – in verhouding staan tot het doel en daarmee dus proportioneel zijn. Dit is pas het geval als het gaat om signalen waaruit een vermoeden of wetenschap blijkt dat er sprake is van (dreigende) problematische schulden.
Indien de betrokkene hulpverlening accepteert, is het toegestaan dat de gemeente dat signaal terugkoppelt aan de melder. Volgens de AP is het wenselijk dat – mede met het oog op de proportionaliteit – dit op geaggregeerd niveau gebeurt. Blijkt dat niet mogelijk, dan moet de gemeente de betrokkene informeren over de terugkoppeling.
Niet iedereen kan toegang krijgen tot schuldverlening. Toegang is verbonden aan bepaalde voorwaarden, zoals dat (i) de betrokkene rechtmatig in Nederland moet verblijven. Daarnaast mag (ii) iemand worden geweigerd als hij of zij eerder gebruik heeft gemaakt van dergelijke hulpverlening en/of fraude heeft gepleegd in dat kader. Om dit te toetsen moet de gemeente gegevens opvragen. Ook dat mag slechts onder bepaalde voorwaarden:
Een gemeente mag enkel gegevens opvragen als in het gemeentelijke plan is aangegeven dat recidive en fraude van belang zijn voor het besluit;
De uitvraag moet voldoen aan het beginsel van proportionaliteit. Een gemeente mag niet zonder volledige dossiers opvragen.
Wettelijke basis
Voldoet de desbetreffende persoon aan de vereisten, dan mag de gemeente bij bijvoorbeeld andere gemeenten, het UWV, de SVB, DUO en de Belastingdienst informatie opvragen. Dit is ook nieuw ten aanzien van de eerdere wettelijke regeling. Daar gold namelijk het uitgangspunt dat betrokkenen zelf informatie moesten aanleveren, maar in de praktijk bleek dat niet altijd werkbaar. Nu is dus ook voor deze fase een wettelijke uitwisselingsmogelijkheid gecreëerd.
Om vast te stellen welke hulp nodig is, is een persoonlijke aanpak vereist. Het is aannemelijk dat hiervoor meer gedetailleerde en specifieke informatie nodig is. De nieuwe regeling verduidelijkt wanneer raadpleging van bepaalde informatie nodig is en welke gegevens in dat kader mogen worden bekeken. Zo mag de gemeente gebruik maken van gegevens die zij in het kader van andere wetgeving heeft verwerkt ten aanzien van de betrokkene, maar kan zij ook terecht bij andere instanties die inzicht kunnen geven in de schulden. Het Besluit noemt verschillende categorieën van persoonsgegevens die daartoe gebruikt mogen worden.
De AP besteedt in de handreiking ook in algemene zin aandacht aan de mandatering van taken in het kader van schuldhulpverlening. De Wgs biedt namelijk de mogelijkheid om taken te mandateren. Het college blijft in dat geval echter verantwoordelijk, wat maakt dat in sommige gevallen een verwerkersovereenkomst moet worden gesloten. De AP lijkt te stellen dat er altijd een verwerkersovereenkomst moet komen. Waar geen sprake is van een eigen wettelijke grondslag, kan ook geen sprake zijn van een verantwoordelijke-rol voor de opdrachtgever, zo stelt de AP immers. Hierin gaat zij echter niet in op het principe van feitelijke invloed, wat volgens de EDPB kan leiden tot de kwalificatie van ‘verantwoordelijke’ ook wanneer er dus geen wettelijke basis bestaat.
Met dat in het achterhoofd blijft het relevant om bij de bepaling van de rolverdeling te kijken naar de daadwerkelijke werkzaamheden en taken van de opdrachtgever. Dit is immers ook van belang voor het vastleggen van datastromen en het inkleden van privacyrechtelijke documenten zoals een verwerkingsregister.
Als laatste verdienen de volgende onderwerpen volgens de AP ook voldoende aandacht:
De toepasselijkheid van het beroepsgeheim en de relevante doorbrekingsgronden en de eventuele noodzaak tot het scheiden van IT-systemen;
Het uitvoeren van DPIAs;
De verwerking van het BSN;
Bewaartermijnen;
Informeren van betrokkenen.
