Jaime van Gastel scant winkelstraten, op zoek naar mensen die zich verdacht gedragen. "Bij het scannen van mensen zie ik meteen, hé dit klopt niet. Dan ga ik die persoon volgen." Om daarna, als er sprake is van crimineel gedrag, het zakkenrollersteam van de politie te bellen, en te wachten tot die de verdachten in de boeien slaat. Hij filmt alles en zet het op YouTube. Wij liepen een dagje mee. "Dit is ontspanning voor mij in actieve vorm, net als sporten of uitgaan. Het geeft een enorme kick.
Niet alleen de overheid en het bedrijfsleven zetten camera’s en sensoren in om de samenleving leefbaarder en veiliger te maken. Ook burgers doen dat, onderling. Zij houden zich steeds meer bezig met opsporing en soms zelfs handhaving, met hun smartphones in de hand. Dit wordt ook wel ‘horizontale surveillance’ genoemd.
Het Rathenau Instituut onderzoekt de impact van zulke technologie op de samenleving.
Het gebruik van sensoren roept ethische en maatschappelijke vragen op. Op verzoek van de Politie onderzoekt het Rathenau Instituut wat kan, wat mag, en wat burgers wenselijk vinden. Wat vinden burgers belangrijk bij het gebruik van sensoren door de politie, gemeenten, bedrijven en medeburgers? Als onderdeel van deze studie publiceren we online een reeks interviews met personen die, veelal professioneel, te maken hebben met sensoren.
Wie van het surveilleren van medeburgers zijn hobby heeft gemaakt, is Jaime van Gastel (46). Hij is op YouTube te vinden onder de naam Boevenspotter. In zijn vrije tijd reist hij naar plaatsen waar veel zakkenrollers actief zijn. Hij zoekt op straat naar mensen die zich verdacht gedragen, volgt ze, belt het zakkenrollersteam van de Amsterdamse politie en wacht tot de agenten de verdachten in de boeien slaan. Dit alles filmt en publiceert hij als vlogs op YouTube. ‘Daarmee wil ik mensen bewust maken van de werkwijze van zakkenrollers, zodat zij geen slachtoffer worden.’
Van Gastel heeft inmiddels meer dan 60.000 volgers en sommige video’s hebben meer dan een miljoen views. Hij heeft naar eigen schatting zo’n 1200 zakkenrollers betrapt. Hij neemt ons een middag mee door Amsterdam, zijn favoriete plek om te spotten. Hij gaat als een echte jachthond te werk: hij kijkt en loopt constant heen en weer, of staat op een bankje op de uitkijk speurend naar potentiële zakkenrollers.
Het idee om boeven te spotten begon 24 jaar geleden toen Van Gastel in een kledingwinkel werkte: "Ik kreeg een nummer van de politie met de boodschap verdacht gedrag te melden. In de winkel observeerde ik, en na een maand zag ik het direct wanneer ze binnenkwamen: “Dat is een dief”. De politie zei: dat is een gave, daar moet je wat mee doen."
Vanaf die tijd is Van Gastel zakkenrollers gaan spotten in Amsterdam. Eén tot twee keer per week maakt hij nu zijn ronde langs de Amsterdamse hotspots voor zakkenrollers. "Dit is ontspanning voor mij in actieve vorm, net als sporten of uitgaan. Het geeft een enorme kick, omdat je zo gefocust bezig bent."
Het herkennen van zakkenrollers op straat doet van Gastel vooral op zijn gevoel: "In een drukke omgeving heb je geen tijd om na te denken hoe iemand eruit ziet, wat voor kleding iemand aanheeft. Bij het scannen van mensen zie ik meteen, hé dit klopt niet. Dan ga ik die persoon volgen. Je ziet bepaalde handelingen; dat ze nerveus om zich heen kijken, sneller lopen dan de rest van de mensen op straat, of zich plots omdraaien en ergens naar binnenlopen".
Spotters zonder ervaring kijken volgens van Gastel alleen maar naar het uiterlijk van mensen, dat doen ze onbewust. Zelf kijkt hij naar het gedrag: "Ik kijk niet of het mannen of vrouwen zijn, of hoe ze eruit zien, ik kijk alleen naar hoe ze zich gedragen. Zakkenrollers kleden zich nu ook gewoon modern en hip. Daardoor vallen ze minder op."
Wanneer van Gastel verdachte personen ziet, belt hij meteen het zakkenrollersteam en begint hij de verdachten te volgen en te filmen. "Je moet zorgen dat je dichtbij genoeg staat om te zien dat ze iets pikken. Wanneer de zakkenrollers dan echt iets gedaan hebben hoeven ze alleen maar aangehouden te worden door politie in burger." Een enkele keer betrapt hij zakkenrollers op heterdaad.
Sinds twee jaar filmt Van Gastel het hele proces van boeven spotten. In zijn vlogs zijn de mensen in beeld volgens Jaime altijd 100% schuldig, anders zou hij ze niet op internet zetten. De filmpjes zet hij op internet om zo het publiek te laten zien hoe zakkenrollers te werk gaan, en om te voorkomen dat zijn kijkers zelf slachtoffer van zakkenrollers worden.
Hij krijgt een paar honderd euro voor die filmpjes uit advertentie-inkomsten. Dit lijkt een mooi bedrag, maar de helft van zijn omzet is hij kwijt aan een bedrijf dat zijn video’s edit. Door blurren kunnen de edit-kosten enorm oplopen, wat voor van Gastel meespeelt in zijn overweging om verdachten te blurren.
Toen Van Gastel zijn eerste filmpje online zette, was daarin niemand geblurd. De politie verzocht hem al snel om de agenten in burger te blurren. Ook adviseerde de politie Van Gastel om de verdachten ook te blurren, onder andere omdat het online plaatsen van video’s van verdachten kan leiden tot strafvermindering. Hoewel het blurren van daders nu niet wettelijk verplicht is, geeft van Gastel aan dat dat in de toekomst mogelijk wel moet door Artikel 13, een nieuw EU-artikel met regels over auteursrechten. Zelf doet hij het liever niet. "Ik wil doelbewust de mensen laten zien hoe zakkenrollers werken. Je ziet in de filmpjes dat ze naar elkaar seinen, dat ze minutenlang anderen observeren. Ik weet dat dit professionals zijn." Daarnaast hebben geblurde video’s minder views op YouTube.
Wanneer een verdachte van Gastel zou vragen om het filmpje eraf te halen zou hij dat overigens meteen doen. Van Gastel maakt uiteindelijk zelf de afweging wie hij blurt. Hierbij weegt hij views, edit-kosten en privacy af.
Van Gastels hobby is niet zonder gevaren. Soms wordt hij herkend door zakkenrollers, wat risicovolle situaties kan opleveren. Bespuugd en uitgescholden worden, neemt hij voor lief: "Anders had ik het maar niet moeten doen. Angst heb ik nooit".
Over een boevenbende die hij filmde in de designer-outlet van Roermond zegt hij: "Als ik die tegenkom weet ik dat ik klappen krijg van die gasten". Overigens is Van Gastel niet meer welkom in de outlet, omdat de directie niet blij was met wat hij aan het doen was. "Ik denk dat ze bang zijn voor slechte reclame."
bron: Rathenau Instituut
