Op 24 januari 2023 heeft de Eerste Kamer het wetsvoorstel Wet bescherming klokkenluiders als hamerstuk afgedaan. Het wetsvoorstel is een implementatie van de Europese Klokkenluidersrichtlijn (Richtlijn (EU) 2019/1937) en introduceert nieuwe, meer beschermende maatregelen inzake klokkenluiders. De Wet bescherming klokkenluiders zal de Wet Huis voor Klokkenluiders wijzigen. Hieronder bespreken wij kort de belangrijkste wijzigingen.
Er gaan strengere eisen gelden voor de interne meldregeling zoals:
De melder moet binnen zeven dagen een ontvangstbevestiging van de melding krijgen.
De werkgever moet binnen ten hoogste drie maanden na de ontvangstbevestiging de melder informeren over de beoordeling van de melding en de opvolging (voor zover van toepassing).
Werkgevers moeten de meldingen registeren in een daarvoor ingericht register.
De definitie van een “misstand” die kan worden gemeld wordt uitgebreid. Een misstand kan zien op:
een schending of gevaar voor schending van het Unierecht (Europees recht); of
een handeling of nalatigheid waarbij het maatschappelijk belang in het geding is.
Het maatschappelijk belang is volgens de Wet bescherming klokkenluiders in ieder geval in het geding als de handeling of nalatigheid niet enkel persoonlijke belangen raakt en er sprake is van een patroon, structureel karakter, ernstig geval of omvangrijk is.
Een klokkenluider is niet langer verplicht om eerst intern te melden, maar mag direct extern melden aan het Huis voor Klokkenluiders of een andere bevoegde autoriteit.
Eerst intern melden blijft overigens wel het meest wenselijk en het uitgangspunt.
Het verbod op benadeling wordt uitgebreid. Elke vorm van benadeling wordt verboden. Dit ziet dus bijvoorbeeld ook op dwang, intimidatie, pesten, uitsluiting, reputatieschade of het opnemen van een melder op een zwarte lijst. Ook dreigementen met pogingen tot benadeling valt onder het benadelingsverbod.
De bewijslast bij een benadeling verschuift van de melder naar de werkgever. Melders die benadeeld zijn hoeven niet meer aan te tonen dat zij benadeeld zijn als gevolg van de melding. De werkgever zal moeten aantonen dat de benadeling niets met de melding te maken heeft.
Er komt een verbod op zwijgbedingen voor zover dit beding het recht van de melder beperkt of ontneemt om een misstand te melden of openbaar te maken.
De kring van beschermden tegen benadeling wordt uitgebreid. Niet alleen (ex-) werknemers en ambtenaren zijn beschermd. Iedereen kan een melding doen die in de werkgerelateerde context in aanraking komt met informatie. Dus bijvoorbeeld ook zzp’ers, aandeelhouders, stagiairs, vrijwilligers, (onder)aannemers en leveranciers.
Personen of rechtspersonen die een melder bijstaan, zoals familieleden of collega’s van de melder, worden ook beschermd onder de nieuwe wet.
De personeelsvertegenwoordiging krijgt een instemmingsrecht bij de wijziging, vaststelling of intrekking van een interne meldingsregeling voor klokkenluiders. De ondernemingsraad heeft dit recht op dit moment al.
Als er geen verplichting bestaat tot het instellen van een ondernemingsraad of een personeelsvertegenwoordiging, dan moet de meerderheid van het personeel instemmen met het vaststellen van de interne meldregeling.
Iedere belanghebbende werknemer kan de kantonrechter verzoeken een termijn te bepalen waarbinnen de werkgever een interne meldregeling moet vaststellen.
Het Huis van Klokkenluiders krijgt bevoegdheden om sancties te treffen bij overtreding van: (i) de verplichting tot het instellen van een interne meldprocedure; (ii) de aanbevelingen aan werkgever naar aanleiding een onderzoek door het Huis; (iii) het verbod op benadeling. Denk bijvoorbeeld aan een boete.
De inwerkingstredingsdatum van de Wet bescherming klokkenluiders is nog niet bekend. We gaan ervan uit dat dit op korte termijn zal gebeuren, nu de wet al per 17 december 2021 in werking had moeten treden.
In de wet is wel expliciet geregeld dat de eisen die worden gesteld aan interne meldkanalen voor kleine werkgevers (50-249 werkzame personen) in de private sector niet eerder gaan gelden dan 17 december 2023.
Overheidswerkgevers zijn reeds vanaf 17 december 2021 gebonden aan de nieuwe beschermingsmaatregelen vanwege de verticale werking van EU-richtlijnbepalingen.
Werkgevers met ten minste 50 werknemers moeten interne meldregelingen voor klokkenluiders aanpassen in lijn met de nieuwe wet. Van belang is hierbij tijdig de Ondernemingsraad dan wel personeelsvertegenwoordiging te betrekken.
