Het is momenteel onduidelijk wanneer het dringende advies van de Rijksoverheid om thuis te werken stopt en werknemers weer in grotere getale op de werkplek te vinden zijn. Desondanks doen werkgevers er goed aan om nu al na te denken over hoe werken tijdens (de nasleep van) Covid-19 eruit komt te zien en te onderzoeken welke rechten en plichten werkgevers en werknemers op dat moment hebben. Dat geldt in het bijzonder ten aanzien van vaccinaties van werknemers tegen Covid-19. Wat kunnen werkgevers precies van hun werknemers verlangen?
De vraag of werkgevers vaccinaties kunnen verplichten laat zich vrij eenvoudig beantwoorden: dat behoort niet tot de mogelijkheden. Dit volgt uit het grondrecht van werknemers op onaantastbaarheid van het lichaam en eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer. De uitbraak van Covid-19 heeft niet gezorgd voor een beperking van dit grondrecht. Vaccineren is en blijft daarom voor iedereen een vrije keuze. De vraag doet zich vervolgens voor welke mogelijkheden de werkgever dan nog heeft?
Wanneer een werkgever toch graag ziet dat zijn personeel zich laat vaccineren, dan resteert de mogelijkheid om het personeel tot vaccinatie te stimuleren. Dit kan enerzijds door het personeel goed in te lichten over de voordelen van het vaccineren. Anderzijds heeft een werkgever enkele arbeidsrechtelijke mogelijkheden die hij in kan zetten om het personeel te stimuleren. Zo kan de werkgever werktijd beschikbaar stellen voor vaccinaties en aanbieden om de reiskosten te vergoeden.
Het stimuleren van werknemers moet wel ‘vrijblijvend aanmoedigen’ blijven en mag op geen enkele wijze een dwingend karakter bevatten. Er is namelijk sprake van een gezagsverhouding tussen een werkgever en een werknemer. De werknemer mag zich dus niet gedwongen voelen om tot vaccinatie over te gaan uit angst voor represailles in de arbeidsverhouding.
Een werkgever mag voorts niet vragen aan werknemers of zij zich hebben laten vaccineren. Dat heeft ermee te maken dat het hier gaat om bijzondere persoonsgegevens over de gezondheid van een werknemer. Een werknemer hoeft deze informatie niet prijs te geven. Bovendien zou de werkgever, uit een eventuele weigering van een werknemer om te antwoorden, kunnen opmaken dat het antwoord niet het gewenste antwoord zou zijn geweest. Daarom mag de vraag überhaupt niet gesteld worden. Werknemers mogen wel uit eigen beweging laten weten of ze zich hebben laten vaccineren. Als een werknemer dat doet, dan mag de werkgever die gegevens vervolgens niet registeren. De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) verbiedt de werkgever in een dergelijke situatie namelijk om de bijzondere persoonsgegevens te verwerken.
Kan een werkgever nog andere consequenties verbinden aan een weigering tot vaccinatie, bijvoorbeeld door een werknemer de toegang tot de werkvloer te ontzeggen? Uitgangspunt is dat dit niet is toegestaan, omdat de werkgever hiermee consequenties verbindt aan een beroep van de werknemer op een grondrecht. Er zijn echter situaties denkbaar waarin de risico’s dermate groot zijn dat een inbreuk op de grondrechten van de werknemer toch gerechtvaardigd lijkt. Denk aan werknemers die zorgen voor zeer kwetsbare patiënten en waarbij het risico op besmetting met Covid-19 niet op een andere, minder ingrijpende wijze voldoende kan worden gereduceerd. In zo’n geval zou het wellicht mogelijk kunnen zijn om werknemers die weigeren om zich te laten vaccineren ander passend werk te laten verrichten.
Hierbij speelt wel een belangrijk nadeel, namelijk dat de werkgever niet mag vragen of werknemers zich hebben laten vaccineren. Hier zal dus een oplossing voor gevonden moeten worden, bijvoorbeeld door werknemers vrijwillig voor ander passend werk te laten kiezen zonder aan te geven of zij zich hebben laten vaccineren c.q. door via de bedrijfsarts (eventueel samen met een arbeidsdeskundige) te laten uitzoeken of er werknemers zijn die momenteel niet geschikt zijn voor het eigen werk. Hierbij moet wel de nodige voorzichtigheid en zorgvuldigheid in acht worden genomen.
Kortom, de werkgever heeft weinig mogelijkheden buiten het ‘vrijblijvend stimuleren’ van werknemers om zich te laten vaccineren. Goede communicatie is daarbij van groot belang, om te voorkomen dat werknemers zich toch gedwongen voelen om zich te laten vaccineren. In bijzondere situaties kan de werkgever verlangen dat werknemers die zich niet laten vaccineren ander passend werk verrichten. Hierbij is terughoudendheid op zijn plaats.
Meer artikelen van BDO
