Ondanks de verbeteringen is de Autoriteit Persoonsgegevens nog steeds kritisch over het wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’. De privacywaakhond is bang dat het wetsvoorstel leidt tot massasurveillance, uitsluiting en discriminatie. Verder waarschuwt ze voor het gevaar van function creep.
Dat schrijft de toezichthouder in een position paper (1), die aan de Tweede Kamer is overhandigd. Donderdag praat de Kamer over het wetsvoorstel.
Vorig jaar oktober stuurde minister van Financiën Sigrid Kaag het wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’ naar de Tweede Kamer. Het voorstel bevat een pakket aan maatregelen om witwaspraktijken tegen te gaan. De minister wil onder meer een verbod op contante betalingen boven de drieduizend euro en dat financiële instellingen nauwer gaan samenwerking door informatie over witwassen onderling met elkaar uit te wisselen.
De meest controversiële maatregel uit het wetsvoorstel is om financiële transacties van alle Nederlanders centraal te verzamelen en analyseren. “Criminelen stallen sommen geld vaak bij verschillende banken om zo onder de radar te blijven. Met gezamenlijke transactiemonitoring kunnen banken beter ongebruikelijke transactiepatronen in beeld krijgen. De verwachting is dat dit leidt tot betere ‘hits’ en zodoende bijdraagt aan een effectievere aanpak van witwassen”, aldus Kaag.
De Autoriteit Persoonsgegevens was niet te spreken over het wetsvoorstel. Volgens de toezichthouder komt het in praktijk neer op een ‘bancair sleepnet’ (2) en tast het de grondrechten van Nederlanders aan. “Mensen zijn onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Door iedereen standaard in de gaten te houden, wordt er aan dit fundamentele beginsel van de rechtsstaat getornd”, zei AP-bestuurslid Katja Mur.
De toezichthouder gaf hiermee, in meer of mindere mate, de opdracht aan minister Kaag om haar huiswerk over te doen. Ze heeft diverse verbeteringen aangebracht in het oorspronkelijke wetsvoorstel. Het voorstel wordt donderdag 26 januari besproken in de Tweede Kamer.
De Autoriteit Persoonsgegevens heeft het aangepaste voorstel ingezien en is nog steeds niet te spreken over de aanpassingen. In de ogen van de toezichthouder blijven de belangrijkste bezwaren van het eerdere advies nog altijd overeind staan.
“Deze bezwaren en zorgen zijn ernstig van aard: de AP ziet een vorm van massasurveillance die kan leiden tot uitsluiting (mensen worden unbankable) en waarbij risico’s op discriminatie kunnen ontstaan”, schrijft de toezichthouder in een brief aan de Tweede Kamer. Het wetsvoorstel biedt bovendien geen rechtsbescherming voor burgers. De rechter is de enige manier om uitsluiting van het betalingsverkeer tegen te gaan.
“De verwerking van bijzondere persoonsgegevens, met name die over ras, etniciteit en religie, brengen bijzondere risico’s met zich mee die het gevaar van ongerechtvaardigde discriminatie vergroten. Deze risico’s worden in de toelichting bij het wetsvoorstel niet erkend en geadresseerd”, schrijft de Autoriteit Persoonsgegevens.
De privacywaakhond meent dat het wetsvoorstel in strijd is met het evenredigheidsbeginsel. “Het voorstel overschrijdt een drempel van ongedifferentieerde massasurveillance door private partijen. De wetgever moet zich realiseren dat hiermee de weg van volledige centrale controle op het betalingsverkeer wordt ingeslagen”, aldus de toezichthouder. Dat is een aantasting van fundamentele rechten en burgerlijke vrijheden en stelt derden in staat om alle burgers nauwlettend in de gaten te houden.
De Autoriteit Persoonsgegevens benadrukt dat het wetsvoorstel in strijd is met het Handvest voor de grondrechten van de Europese Unie. “Slechts een klein percentage van het totale betalingsverkeer is direct of indirect gelieerd aan witwassen. Een middel dat gericht is op het opsporen van relatief gering aantal gevallen zal worden ingezet tegen alles en iedereen. Het staat daarmee gelijk aan het ‘preventief fouilleren’ van elke betaling en vervolgens deze informatie te delen met anderen.”
Verder wijst de toezichthouder erop dat de huidige anti-witwasregels uit Brussel inbreuk maken op de privacy (3) van burgers en op gespannen voet staan met het Handvest. “Het voorliggende wetsvoorstel bevat nationale keuzes die hier nog eens bovenop komen”, zo waarschuwt de Autoriteit Persoonsgegevens.
Tot slot is de toezichthouder bang dat de maatregelen in het wetsvoorstel leiden tot function creep. Dat betekent dat technologie voor andere doeleinden wordt ingezet dan waar ze oorspronkelijk voor ontwikkeld is. Dat is volgens de privacywaakhond niet uit te sluiten met het voorstel. “De ingeslagen weg nu is bepalend voor de toekomst”, waarschuwt de Autoriteit Persoonsgegevens.
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2023Z00912&did=2023D02245
https://www.vpngids.nl/nieuws/ap-waarschuwt-voor-bancair-sleepnet/
https://www.vpngids.nl/privacy/
