Het kabinet heeft het wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’ naar de Tweede Kamer gestuurd. Het doel is om witwaspraktijken aan te pakken en het financieren van terrorisme tegen te gaan. De Autoriteit Persoonsgegevens is echter bang dat de privacy van alle Nederlanders in het geding is en waarschuwt voor een ‘bancair sleepnet’ als het kabinet de plannen doorzet.
Dat laat de toezichthouder (1) weten in een persbericht.
Vrijdag stuurde de minister van Financiën Sigrid Kaag het wetsvoorstel (2) ‘Plan van aanpak witwassen’ naar de Tweede Kamer. Het voorstel bevat een pakket aan maatregelen om witwassen tegen te gaan. Zo komt er een verbod op contante betalingen van drieduizend euro of hoger. Om de samenwerking tussen (financiële) instellingen te verbeteren, worden zij verplicht om risico’s onderling met elkaar uit te wisselen. “Op deze manier kunnen criminelen niet shoppen bij instellingen en hoeven instellingen geen dubbel werk te doen”, aldus minister Kaag.
De meest controversiële maatregel in het wetsvoorstel is dat banken financiële transacties van alle Nederlanders kunnen monitoren. Het idee is om alle betalingen centraal te verzamelen en analyseren. “Criminelen stallen sommen geld vaak bij verschillende banken om zo onder de radar te blijven. Met gezamenlijke transactiemonitoring kunnen banken beter ongebruikelijke transactiepatronen in beeld krijgen. De verwachting is dat dit leidt tot betere ‘hits’ en zodoende bijdraagt aan een effectievere aanpak van witwassen”, zo denkt het kabinet.
Op jaarbasis worden er in Nederland 10 miljard transacties van 35 miljoen klanten gemonitord.
De Autoriteit Persoonsgegevens maakt zich grote zorgen om de laatstgenoemde maatregel. Volgens de toezichthouder opent het wetsvoorstel de deur naar “een ongekende massasurveillance van Nederlanders”. Katja Mur, bestuurslid van de Autoriteit Persoonsgegevens, stelt dat het wetsvoorstel risico’s oplevert voor de privacy (3) van alle Nederlanders. “Je betaalgegevens laten je hele handel en wandel zien. Bijvoorbeeld of jij geld uitgeeft aan een politieke partij, religieuze instelling of psycholoog”, zo zegt ze.
Verder vindt de toezichthouder dat de risico’s van het wetsvoorstel niet in verhouding staan tot het doel ervan. Door het voorstel dreigt er een situatie te ontstaan waarbij alle mensen die een rekening hebben bij een specifieke bank een sterretje achter hun naam krijgen. Voor hen wordt het nagenoeg onmogelijk gemaakt om elders een bankrekening te openen.
Centrale monitoring waarbij gebruik wordt gemaakt van algoritmes gaat de Autoriteit Persoonsgegevens te ver. “Het voorgestelde systeem komt in essentie neer op een bancair sleepnet”, zo zegt Mur. “Bovendien dreigt het gevaar van discriminatie en uitsluiting. We hebben eerder gezien dat algoritmes mensen kunnen stigmatiseren en in hokjes duwen. De vraag is of banken zich straks vooral gaan laten leiden door wat een computer ze vertelt.”
Het bestuurslid vertelt dat goede wetgeving ervoor zorgt dat witwassen wordt aangepakt zonder dat de grondrechten van Nederlanders worden ingeperkt. “Dat is met dit voorstel zeker niet het geval. Mensen zijn onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Door iedereen standaard in de gaten te houden, wordt er aan dit fundamentele beginsel van de rechtsstaat getornd”, aldus Mur.
De toezichthouder is niet de enige partij die kritisch is over het wetsvoorstel van het kabinet. In januari 2021 was de Raad van State (4) terughoudend over de verplichte bancaire samenwerking. “De massale schaal waarop banktransacties gezamenlijk zullen worden gemonitord is ongekend en betekent een vergaande inbreuk op de vertrouwelijkheid van gegevens van burgers en bedrijven. Daarbij gaat het niet alleen om het recht op privacy. Deze monitoring kan ook leiden tot uitsluiting en discriminatie”, zo luidde de conclusie van het adviesorgaan.
Ook Stichting Privacy First ziet niets in het wetsvoorstel van het kabinet. “Privacy First is mordicus tegen een sleepnet van de gezamenlijke banken over de complete financiële transactiegegevens van Nederlandse mensen, bedrijven en organisaties en roept iedereen op tegen dit kabinetsplan te ageren”, zo stelt de stichting in een verklaring (5).
De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) is blij met het wetsvoorstel. Een woordvoer zegt tegenover NU.nl (6) dat de privacy van Nederlanders niet in het geding is. “TMNL krijgt geen klantgegevens te zien. Deze zijn gepseudonimiseerd als ze worden onderzocht.” ‘TMNL’ staat voor Transactie Monitoring Nederland. Dat is een samenwerkingsverband dat is opgezet door ING, ABN AMRO, Rabobank, de Volksbank en Triodos Bank om uitvoering te geven aan de gezamenlijke monitoringsplicht.
Medy van der Laan, voorzitter van de NVB, noemt de reactie (7) van de Autoriteit Persoonsgegevens ‘teleurstellend’. “We begrijpen de rol van het AP om scherp toezicht te houden op privacybelangen. Echter, met haar stellingname lijkt de AP het belang van het voorkomen van crimineel gebruik van het financiële systeem door particulieren en bedrijven niet mee te wegen. Terwijl het onze – door de wetgever opgedragen – taak is dat we er alles aan doen om crimineel gebruik te weren uit het bancaire systeem. Dat doen criminelen in netwerken met gebruik van verschillende banken. Daarom is gezamenlijke transactiemonitoring door banken echt noodzakelijk. Anders zijn criminele netwerken niet te stoppen.”
Van der Laan zegt dat het wetsvoorstel van het kabinet noodzakelijk is om misbruik van het financiële systeem en financieren van terrorisme te voorkomen. “Op dit moment kunnen ongebruikelijke transacties van klanten alleen binnen de administratie van één bank in kaart worden gebracht. Transacties die bij een individuele bank niet als ongebruikelijk worden beoordeeld, kunnen in combinatie met transacties van de betrokken klant bij andere banken echter wel degelijk duiden op witwassen of terrorismefinanciering. De enige manier om dergelijke transactiepatronen en criminele netwerken te ontdekken, is door gezamenlijke monitoring waarbij gegevens over criminelen kunnen worden uitgewisseld”, aldus de voorzitter van de NVB.
https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/nieuws/nieuwe-wet-opent-deur-naar-ongekende-massasurveillance-door-banken
https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/10/21/wetsvoorstel-plan-van-aanpak-witwassen
https://www.vpngids.nl/privacy/
https://www.raadvanstate.nl/adviezen/@122774/w06-20-0354-iii/
https://www.privacyfirst.nl/aandachtsvelden/financiele-privacy/item/1258-bancair-sleepnet-is-geen-goed-idee.html
https://www.nu.nl/tech/6231325/autoriteit-persoonsgegevens-banktransacties-centraal-monitoren-is-slecht-idee.html
https://www.nvb.nl/nieuws/met-wetswijziging-witwassen-effectiever-te-voorkomen/
