Brussel maakt bezwaar tegen het Nederlandse anti-witwasproject Transactie Monitoring Nederland (TMNL). Politici vinden dat de witwasaanpak niet aansluit bij het nieuwe raamwerk van Europese witwasregels. Privacyexperts zijn blij met de uitspraak. Dat schrijft minister van Financiën Steven van Weyenberg in een brief aan de Tweede Kamer, zo meldt het Financieele Dagblad (1).
Om criminele activiteiten als witwassen en sponsoring van terrorisme te voorkomen, hebben meerdere Nederlandse banken de handen ineengeslagen. Het resultaat hiervan is Transactie Monitoring Nederland (TMNL), een samenwerkingsverband dat is opgericht door ING, ABN AMRO, Rabobank, de Volksbank en Triodos Bank. Sinds 2021 monitoren deze banken zakelijke transacties om een halt toe te roepen aan criminele geldstromen. Zo willen de banken hun monitoringsplicht uitvoeren, die is vastgelegd in de ‘Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme’.
Het kabinet is te spreken over dit initiatief en wil zelfs dat banken het toezicht op geldstromen uitbreiden. Naast zakelijke transacties zouden ook financiële transacties van particulieren die 100 euro of meer bedragen onder de loep gelegd moeten worden. Daarvoor stuurde toenmalig minister van Financiën Sigrid Kaag in oktober 2022 het wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’ naar de Tweede Kamer. Het idee is om alle betalingen centraal te verzamelen en analyseren.
“Criminelen stallen sommen geld vaak bij verschillende banken om zo onder de radar te blijven. Met gezamenlijke transactiemonitoring kunnen banken beter ongebruikelijke transactiepatronen in beeld krijgen. De verwachting is dat dit leidt tot betere ‘hits’ en zodoende bijdraagt aan een effectievere aanpak van witwassen”, zo zei toenmalig minister van Financiën Sigrid Kaag.
Europese politici hebben echter commentaar op het plan. Zij vinden dat TMNL niet aansluit bij het raamwerk van nieuwe Europese witwasregels, omdat de Nederlandse aanpak te streng zou zijn. Alleen gegevens van klanten met een hoog risico zouden volgens de Europese regels gedeeld mogen worden.
Het FD benadrukt dat de Europese witwasregels gevolgen zullen hebben voor het wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’. Na de val van het vierde kabinet Rutte is de wet controversieel verklaard. Dat betekent dat een nieuw kabinet de behandeling van het conceptvoorstel pas in behandeling zal nemen. Tegen die tijd heeft het Europees Parlement mogelijk al ingestemd met een nieuwe, overkoepelende Europese witwaswet.
Brussel wil dat het witwasonderzoek in Europa geharmoniseerd wordt, oftewel dat in alle EU-lidstaten dezelfde regels worden gehanteerd. “Europa heeft bepaald dat het gebruik van alle data te ver gaat, maar publiek-private samenwerking blijft onder voorwaarden mogelijk”, zo zegt Europarlementariër Paul Tang (PvdA), die nauw betrokken was bij het opstellen van de nieuwe Europese witwasregels. Het Nederlandse ‘Plan van aanpak witwassen’ noemt hij dan ook “een mooi compromis”.
De huidige minister van Financiën, Steven van Weyenberg, zegt dat de Europese witwaswet pas in 2027 in werking treedt. Hij belooft dat zijn ministerie het Europese wetsvoorstel nader zal bestuderen. “Hierbij bekijken we ook welke gevolgen het pakket kan hebben voor het controversieel verklaarde wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’”, aldus de bewindsman.
Sinds de introductie van TMNL zijn privacyexperts en instanties kritisch over het plan. De Autoriteit Persoonsgegevens omschreef de Nederlandse witwasaanpak als een ‘bancair sleepnet’ (2). AP-bestuurslid Katja Mur is bang dat hiermee een deur op een kier wordt gezet voor ‘ongekende massasurveillance’.
“Je betaalgegevens laten je hele handel en wandel zien. Bijvoorbeeld of jij geld uitgeeft aan een politieke partij, religieuze instelling of psycholoog (…) Bovendien dreigt het gevaar van discriminatie en uitsluiting. We hebben eerder gezien dat algoritmes mensen kunnen stigmatiseren en in hokjes duwen. De vraag is of banken zich straks vooral gaan laten leiden door wat een computer ze vertelt”, aldus Mur.
Ook de Raad van State is sceptisch over de bancaire samenwerking (3). “De massale schaal waarop banktransacties gezamenlijk zullen worden gemonitord is ongekend en betekent een vergaande inbreuk op de vertrouwelijkheid van gegevens van burgers en bedrijven. Daarbij gaat het niet alleen om het recht op privacy. Deze monitoring kan ook leiden tot uitsluiting en discriminatie”, zo zei het adviesorgaan.
Vincent Böhre van Stichting Privacy First ziet niets in TMNL (4). “Privacy First is mordicus tegen een sleepnet van de gezamenlijke banken over de complete financiële transactiegegevens van Nederlandse mensen, bedrijven en organisaties en roept iedereen op tegen dit kabinetsplan te ageren”, zo zei de directeur van de stichting.
Het Nederlandse fintechbedrijf Bunq heeft al aangegeven niet deel te zullen nemen aan TMNL. Online banken Knab en Revolut onderzoeken de mogelijkheden voor deelname.
(1) https://fd.nl/financiele-markten/1508586/brussel-keurt-gezamenlijke-witwasaanpak-banken-af
(2) https://www.vpngids.nl/nieuws/ap-waarschuwt-voor-bancair-sleepnet/
(3) https://www.raadvanstate.nl/adviezen/@122774/w06-20-0354-iii/
(4) https://privacyfirst.nl/artikelen/bancair-sleepnet-is-geen-goed-idee/
