Conflict van plichten: zwijgen of melden?

Geheimhoudingsplicht

De geheimhoudingsplicht binnen de zorg en het sociaal domein is een groot goed. De beroepsgroep staat voor vertrouwelijkheid wat bijdraagt aan de laagdrempeligheid van de zorg. Mensen moeten vrijuit kunnen spreken en persoonlijke informatie met de hulpverlener kunnen delen.

Daarnaast kent de geheimhoudingsplicht een wettelijke basis. In sectorwetten zoals de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 (WMO), de Jeugdwet en de Wet langdurige zorg staat geheimhouding jegens cliënten expliciet beschreven.

Delen van informatie

In een aantal gevallen mag informatie wel gedeeld worden:

• Met ouders van kinderen tot 16 jaar, tenzij in strijd met goed hulpverlenerschap;

• Met direct betrokken collega’s in het belang van de cliënt en met het oog op een goede behandeling;

• Als de verstrekking van de informatie in de wet staat;

• Als de betrokkene toestemming heeft gegeven.

In alle gevallen geldt dat de vertrouwelijke relatie zo min mogelijk wordt geschonden.

Conflict van plichten

Er zijn situaties denkbaar waarbij er een noodzaak ontstaat om informatie te delen zonder dat één van bovenstaande punten van toepassing is. Het kan zijn dat u een melding wilt doen bij huisarts of politie op het moment dat iemand een ernstig gevaar vormt voor zichzelf of voor anderen. Bijvoorbeeld als een cliënt aangeeft van plan te zijn een ander iets aan te doen. Dit noemen we een ‘Conflict van plichten’. Om te bepalen of de noodzaak voor het delen van informatie zwaarder weegt dan het schenden van de geheimhoudingsplicht is een zorgvuldige afweging nodig. Neem het volgende hierbij in overweging: 

• Welk gerechtvaardigd doel wil ik bereiken met het verbreken van geheimhouding?

• Kan dit doel ook worden bereikt zonder dat ik de geheimhouding verbreek?

• Is het, gelet op de situatie, mogelijk en wenselijk dat ik toestemming vraag aan de cliënt en zo ja heb ik dan alles gedaan om toestemming te krijgen?

• Is de situatie waarin de cliënt of een derde zich bevindt zo ernstig dat dit opweegt tegen de belangen die de cliënt heeft bij geheimhouding?

Indien het mogelijk is om toestemming te vragen, het doel bereikt kan worden zonder de geheimhouding te schenden of de ernst van de situatie niet opweegt tegenover het schenden van de geheimhoudingsplicht jegens de cliënt, schend de geheimhouding dan niet.

Komt u tot de conclusie dat de noodzaak tot het verstrekken van informatie zwaarder weegt dan de geheimhoudingsplicht jegens de cliënt (proportionaliteit) en is er geen ander effectief middel om het doel te bereiken (subsidiariteit), kan besloten worden tot het delen van informatie met een derde partij.

Beschrijf in dat geval de afwegingen die gemaakt zijn om tot deze keuze te komen zo concreet mogelijk. Leg ook vast welke informatie met welke partij gedeeld wordt. Het is verstandig om als zorgorganisatie een protocol op te stellen voor een dergelijke situatie. Hierin leg je op voorhand vast wat er in een schriftelijke belangenafweging opgenomen wordt. Ook bepaal je hierin welke personen er binnen de organisatie betrokken worden. Een beslissing tot het breken van een geheimhoudingsplicht maak je namelijk nooit alleen. Je hebt meerdere gezichtspunten nodig om een goede afweging te maken. Bij twijfel kan ook extern advies ingewonnen worden. Of leg de casus in eerste instantie anoniem voor aan de derde partij. Wie weet kom je samen tot een oplossing waarbij de geheimhouding niet geschonden hoeft te worden.

Maar als de conclusie uitvalt naar de kant van melden in plaats van zwijgen, kan het heel waardevol zijn om dit wel te doen. Door de afweging op te nemen in het dossier kan indien nodig achteraf toegelicht worden waarom deze keuze gemaakt is. Met een zorgvuldige en gedocumenteerde belangenafweging is het niet alleen een onderbuikgevoel dat iets gemeld moet worden, maar is het een onderbouwd besluit waar de organisatie achter staat.