De Europese Commissie zet in een nieuw werkdocument over btw op digitale diensten voorzichtig een stap richting belastingheffing op gebruikersdata van sociale-mediaplatforms. Zoals de Volkskrant onlangs beschreef, kan dat platforms miljarden gaan kosten als lidstaten deze interpretatie overnemen. Daarmee komt de tot nu toe vooral theoretische discussie over “data als betaalmiddel” ineens een stuk dichter bij concreet fiscaal beleid.
Aanleiding voor de Brusselse heroverweging is een Italiaanse naheffing van ruim 880 miljoen euro voor Meta. Italië redeneert dat gebruikers feitelijk met hun persoonsgegevens betalen voor de “gratis” toegang tot Facebook en Instagram. Volgens de fiscus is dat een commerciële ruiltransactie: data in plaats van geld, en dus mogelijk btw-plichtig. Het laat zien hoe deze zaak in Brussel is uitgegroeid tot een principiële discussie over de fiscale behandeling van datagedreven platformmodellen.
In EU VAT Committee Working Paper nr. 1118 bevestigt de Commissie eerst het bestaande uitgangspunt: het delen van data door individuele gebruikers is op zichzelf geen economische activiteit en leidt dus niet automatisch tot btw-heffing. Als alle gebruikers dezelfde “gratis” dienst krijgen, ongeacht hoeveel data zij delen, ontbreekt de directe link tussen dienst en tegenprestatie die voor btw vereist is.
Maar de toon verandert bij gedifferentieerde platformmodellen. De Commissie noemt scenario’s waarin gebruikers minder functionaliteit krijgen als zij tracking beperken, of juist extra opties ontvangen wanneer zij wél uitgebreide datadeling toestaan. In zulke gevallen kan er wel degelijk een directe link ontstaan tussen persoonsgegevens en de dienst, en komt btw-heffing in beeld.
Volgens de Commissie gaat het werkdocument niet over een nieuwe belasting, maar over interpretatie binnen het bestaande btw-kader. Toch erkent het dat sommige “gratis” platformmodellen juridisch als ruiltransactie kunnen gelden, waarbij gebruikersdata de daadwerkelijke tegenprestatie vormen. Dit zou lidstaten een route kunnen geven om in specifieke gevallen btw te heffen, al blijven de waardering van data en de praktische uitvoerbaarheid grote uitdagingen.
Ook in Den Haag is de discussie inmiddels losgebarsten. D66, CDA en GroenLinks-PvdA hebben Kamervragen gesteld aan demissionair minister van Financiën Heinen over de mogelijkheid om in Nederland btw te heffen op gebruikersdata van socialmediabedrijven. Zij willen weten of persoonsgegevens voor gratis platformtoegang als belastbare transactie kunnen worden gezien en hoeveel dit zou kunnen opleveren. Daarnaast vragen zij zich af of een naheffing met terugwerkende kracht wel strookt met het beginsel van een betrouwbare overheid.
Deze ontwikkeling raakt direct aan het governance‑ en privacydebat: persoonsgegevens worden niet alleen gezien als iets dat bescherming vereist, maar nadrukkelijk ook als economische tegenprestatie met fiscale waarde. Deze ontwikkeling laat zien hoe het schuurt met het klassieke beeld van de gebruiker als louter “betrokkene” onder de AVG, en hoe de fiscus nu in datzelfde dataverkeer een potentiële belastinggrondslag ziet.
Daarmee verschuift de overheid van louter normsteller en toezichthouder naar mede‑profiteur van de waardecreatie rond persoonsgegevens, wat beleidsmatig kan schuren: hoe geloofwaardig is het om data‑honger van platforms in te perken als de schatkist tegelijkertijd meeprofiteert van die data als btw‑grondslag?
