Stichting Human Rights in Finance.EU (HRIF.EU) heeft op 29 november een brief met een visiestuk gestuurd aan informateur Van Haersma Buma, met daarin een heldere boodschap aan het aanstaande kabinet: erken de geopolitieke realiteit, richt een soevereine overheidskassier op. Zet hierbij de bescherming van fundamentele rechten van burgers door de overheid meer centraal. Doorbreek het doorgaan op de oude weg met ineffectieve massa-monitoring, de jacht op ongebruikelijkheid, de uitsluiting van klanten en de onterechte discriminatie.
De stichting, opgericht door ervaren professionals uit de financiële sector, waarschuwt dat de aanpak van witwassen in Nederland is doorgeschoten en tot structurele mensenrechtenschendingen leidt. “Het huidige toezicht en beleid zijn te afhankelijk van commerciële banken en sluiten grote groepen mensen uit van het maatschappelijk verkeer,” aldus voorzitter Simon Lelieveldt. “Contant geld wordt verdacht gemaakt, betaalrekeningen worden geweigerd en privacyrechten worden dagelijks geschonden – onder het mom van veiligheid.”
HRIF.EU heeft eerder al, in 2024 aan het parlement een petitie aangeboden met een oproep dat een pilot met monitoring stopte, dat het recht op een betaalrekening wettig verankerd wordt en dat er snel wordt overgegaan op een meldplicht van alleen verdachte transacties. Daar is toen door de politiek nog niet veel mee gedaan.
HRIF is er in de tussentijd echter zélf wél in geslaagd het sleepnet van banken, Transactie Monitoring NL, te stoppen en legt in de brief ook uit aan de formateurs dat het parlement niet helemaal juist is geïnformeerd. Die ‘pilot’ was namelijk geen pilot: er zaten jarenlang miljarden bijzondere persoonsgegevens in de pot, juist ook van particulieren. Ook wat bij banken nu nog gebeurt aan onrechtmatig monitoren kwalificeert als grote grondrechtschendingen.
In de bijlage bij de brief presenteert HRIF.EU een positieve, uitvoerbare agenda voor het nieuwe kabinet. De zeven aanbevelingen zijn:
Een urgent probleem dat in deze agenda centraal staat, is de toenemende uitsluiting van burgers die afhankelijk zijn van contant geld. Winkeliers worden opgezadeld met risico’s en regels, terwijl burgers zonder bankpas steeds moeilijker kunnen deelnemen aan het maatschappelijk verkeer. Ook het verkrijgen en behouden van een basisbetaalrekening blijkt in de praktijk voor veel mensen – waaronder ongedocumenteerden, daklozen of slachtoffers van fraude – problematisch.
HRIF.EU pleit daarom voor een publieke oplossing: de overheid moet zelf basisbetaaldiensten gaan faciliteren, in plaats van deze verantwoordelijkheid af te schuiven op banken. Met een SOK (Soevereine Overheids Kassier) kunnen oplaadbare cashkaarten, contant-giraalwisselpunten en veilige, toegankelijke betaaloplossingen gerealiseerd worden – met name bij gemeenten en overheidsinstanties. Dit voorkomt overbelasting van commerciële partijen en garandeert dat betalen in Nederland een recht blijft, geen privilege.
De huidige tijdgeest – met geopolitieke instabiliteit, groeiende digitale afhankelijkheid van bigtechs en maatschappelijke ongelijkheid – vraagt om een fundamentele heroverweging van het financieel toezicht en betalingsverkeer.
Lelieveldt: “We hebben jarenlang alles aan de markt uitbesteed, maar de balans is zoek. Het is tijd om publieke infrastructuur en grondrechtenbescherming weer de plaats te geven die ze verdienen. Het is tijd dat de overheid hierin een stap naar voren zet. HRIF.EU laat zien hoe dat zou kunnen”.
Lees de brief en de zevenpunts agenda van Human Rights in Finance (EU) hier.
