De Tweede Kamer reageerde verrast op het bestaan van de gezichtendatabase van de Nederlandse politie, waar miljoenen foto’s van mensen van buiten de EU zijn opgenomen. De PvdA vraagt zich af of het geen discriminatie is dat hun foto, zonder hun medeweten, wordt opgenomen in de database. De SP trekt een verband met de Toeslagenaffaire.
De zorgen van de fracties werden dinsdag tijdens het wekelijkse vragenuurtje geuit.
Vorige week meldde RTL Nieuws dat de politie een database beheert waar pasfoto’s van expats, studenten en asielzoekers die van buiten de EU komen zijn opgenomen. Als zij een aanvraag indienen voor een verblijfsvergunning of visum, moeten ze een foto aanleveren. Deze belandt, zonder dat zij hierover worden ingelicht, in de gezichtendatabase van de politie. Deze bevat in totaal 8 miljoen foto’s van minimaal 6,5 miljoen mensen.
Niet alleen zijn degenen wiens foto’s zijn opgenomen in de database daarvan niet op de hoogte. Het gaat tevens om onschuldige mensen die geen strafbare feiten hebben gepleegd. Naast de gezichtendatabase heeft de politie nog een tweede database in beheer. Daarin zijn 2,7 miljoen foto’s opgenomen van ruim 1,2 miljoen Nederlanders en buitenlanders die zich daadwerkelijk schuldig hebben gemaakt aan een misdrijf.
In een reactie zei een woordvoerder dat de politie zeer terughoudend is bij het gebruik van de gezichtendatabase. Afgelopen jaar werd de database twee keer geraadpleegd. Verder zou de juridische basis in orde zijn. Experts twijfelden aan deze conclusie en stelden dat de politie zich beroept op een wet die het doorzoeken van vingerafdrukken beschrijft. “Gezichten zijn echt niet hetzelfde als vingerafdrukken. Het is problematisch dat het ministerie dat wel zo ziet”, zo zei Heleen Janssen, docent informatierecht aan de Universiteit van Amsterdam.
Dat was voor de Tweede Kamer aanleiding om minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz-Zegerius tijdens het vragenuurtje aan de tand te voelen. Een van de kritische Kamerleden was Songül Mutluer (PvdA). “Is het niet discriminatoir dat in principe onschuldige mensen opgenomen worden in een politiesysteem, alleen omdat zij uit het buitenland komen?”, vroeg ze aan de bewindsvrouw. Ze vraagt zich tevens af of het middel niet buitenproportioneel is en of de wet hiermee niet wordt overtreden. Het Kamerlid wijst erop dat juridische experts en de Autoriteit Persoonsgegevens kritische kanttekeningen hebben geplaatst.
Minister Yeşilgöz-Zegerius betreurt het dat het beeld is ontstaan dat gegevens van onschuldige mensen onrechtmatig worden opgeslagen. Ze stelt dat er in de Vreemdelingenwet een artikel is opgenomen die mensen van buiten de EU verplicht om een pasfoto en vingerafdrukken af te staan. Dat heeft niets met de strafrechtketen te maken.
Diezelfde wet stelt dat vingerafdrukken verstrekt mogen worden aan de politie ten behoeve van opsporing en vervolging van strafbare feiten. Deze regel wordt in de praktijk ook gebruikt om het delen van pasfoto’s te rechtvaardigen. “Hoewel deze regel niet expliciet geldt voor de verwerking van gelaatsafbeeldingen, ben ik van mening dat het feit dat wij dat wel opnemen, dat wij ons in de praktijk daarnaar gedragen, bijdraagt aan de bescherming van de grondrechten van vreemdelingen”, aldus de minister.
Mutluer zegt het vreemd te vinden dat foto’s en vingerafdrukken van vreemdelingen met de politie mogen worden gedeeld als ze niets misdaan hebben. Ze wijst op een uitspraak van het Europees Hof van Justitie die stelt dat politiedatabanken enkel zijn toegestaan als de wet dat duidelijk en nauwkeurig omschrijft. De Vreemdelingenwet zegt niets over foto’s, dus vraagt de PvdA’er zich af of dit juridisch gezien wel door de beugel kan. De minister herhaalt dat de politie deze gegevens alleen mag raadplegen als aan alle voorwaarden is voldaan.
Renske Leijten (SP) ziet overeenkomsten met de Toeslagenaffaire. Daarbij werden tienduizenden Nederlanders, vaak met een dubbele nationaliteit, onterecht bestempeld als fraudeur. “Er is juist door de politie heel vaak in gekeken. Hele dikke mappen hebben mensen gekregen. We hebben daar Kamervragen over gesteld. Er is geen antwoord gekomen op de vraag waarom de politie daarin kijkt en wat zij vervolgens met die data doet. Dus of het helder is dat ze het mogen, is nog geen antwoord op de vraag of je die data vervolgens ook kan gebruiken voor andere werkzaamheden.”
Leijten wil van minister Yeşilgöz-Zegerius weten welke grondslagen er zijn om pasfoto’s en vingerafdrukken te verzamelen, wanneer agenten deze data mogen gebruiken en welke afspraken er zijn gemaakt om deze gegevens te laten verdwijnen. Het Kamerlid is bang dat er anders opnieuw een zwarte lijst ontstaat.
In haar antwoord verwijst de minister naar de Vreemdelingenwet en de Wet politiegegevens (Wpg) die grondslagen bieden voor het verwerken en opvragen van gegevens van vreemdelingen. Tevens benadrukt ze dat er een duidelijke afbakening is tussen CATCH Strafrecht en CATCH Vreemdelingen. Eerstgenoemde bestaat uit mensen – zowel Nederlanders als mensen van buiten de EU – die een strafbaar feit hebben gepleegd. De ander is een database met persoonsgegevens van vreemdelingen.
CATCH Vreemdelingen is volgens de minister noodzakelijk om expats, uitwisselingsstudenten en asielzoekers ‘normale rechten’ te geven. Dan moet je denken aan het kopen van een auto of een beroep doen op een voorziening. Verder herhaalt ze dat er hoge drempels voor de politie zijn opgeworpen om deze database te mogen raadplegen.
