De Nederlandse overheid verzamelt in het grootste geheim berichten en reacties van Nederlandse twitteraars. Dat doen ze om de sentimenten van het overheidsbeleid in de samenleving te peilen. Onder meer het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Belastingdienst en de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) doen dit. Experts wijzen erop dat de regering hiermee de wet overtreedt.
Dat blijkt uit een rondgang van Trouw (1), iBestuur & Binnenlands Bestuur (2) en AG Connect (3).
Voor het verzamelen en analyseren van tweets maken overheidsinstanties gebruik van tools als Coosto, OBI4WAN en Twittertap. Deze digitale hulpmiddelen worden tevens gebruikt om kritische vragen te beantwoorden en berichtgeving in de media in de gaten te houden. Overheidsorganen zeggen hiermee de “dienstverlening, het beleid en regelingen” te willen verbeteren.
Eén van de instanties die de afgelopen jaren duizenden tweets heeft geanalyseerd, is het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Deze gingen over zaken als klimaatverandering en nationale identiteit, twee thema’s waar medewerkers van het SCP onderzoek naar doen. Naast opinies verzamelde het onderzoeksbureau ook bijzondere persoonsgegevens als religieuze overtuiging, etnische afkomst, seksuele voorkeur en politieke opvattingen.
Een woordvoerder van het SCP zegt dat het verzamelen van deze persoonlijke informatie niet het doel was van het onderzoek. “Maar van tevoren kon niet uitgesloten worden dat de tweets bijzondere persoonsgegevens zouden bevatten”, zo vertelt hij tegenover dagblad Trouw en de andere media die onderzoek deden.
Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en het ministerie van Landbouw verzamelen en bestuderen eveneens tweets van Nederlandse twitteraars. De departementen geven aan dat ze op deze manier willen peilen wat er in de samenleving speelt en hoe burgers over het overheidsbeleid denken. Informatie over politieke opvattingen en beroepen van betrokken is daarbij eveneens vergaard. De NVWA verzamelde naast de inhoud van tweets ook IP-adressen (4) en biografische gegevens van twitteraars.
Wie een openbaar profiel heeft op Twitter weet dat zijn of haar tweets door de hele wereld gelezen kunnen worden. Dat betekent echter nog niet dat overheidsinstanties deze mogen verzamelen en analyseren, zo zegt Floor Terra, adviseur bij Privacy Company. Zij stelt dat gebruikers aan Twitter toestemming hebben gegeven om hun tweets te publiceren. De overheid heeft geen toestemming om de tweets op grote schaal te bestuderen. “Er is dan sprake van een nieuw doel, dus je moet dan opnieuw toestemming vragen van gebruikers”, zo zegt ze.
Terra benadrukt dat overheidsorganen volgens de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) geen gegevens mogen verwerken zonder de betrokkenen hierover te informeren. Het verzamelen van bijzondere persoonsgegevens als religie, etniciteit of seksuele geaardheid is al helemaal uit den boze.
“Het is een wijdverbreid misverstand dat de AVG niet van toepassing zou zijn op openbare informatie, zoals tweets”, legt hoogleraar ICT en privaatrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen Frederik Zuiderveen Borgesius uit. Volgens internetjurist en rechtswetenschapper Mathieu Paapst moeten overheidsdiensten gebruikers op de hoogte brengen als ze tweets en accountgegevens opslaan. Ook andere experts plaatsen hun vraagtekens bij de werkwijze van de overheidsinstanties.
Het is niet de eerste keer dat de overheid in verlegenheid wordt gebracht door op grote schaal informatie van Nederlanders te verzamelen. In november bleek dat het Land Information Manoeuvre Centre (LIMC) opinies over uiteenlopende maatschappelijke thema’s verzamelde (5). Het onderzoekscentrum wilde weten hoe burgers dachten over het coronavirus, 5G-zendmasten en de economie. Maatschappelijke groeperingen als Viruswaanzin (tegenwoordig Viruswaarheid), Black Lives Matter, Gele Hesjes en Farmers Defence Force (FDF) werden nauwlettend gemonitord.
Naast openbare bronnen verzamelde het LIMC ook informatie uit ‘semi-gesloten bronnen’ en vertrouwelijke bronnen. Dan moet je denken aan het interne registratiesysteem van de politie en technische briefings van het ministerie van Defensie. De conclusies deelde het LIMC met de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV).
Vanwege de controverse besloot toenmalig minister van Defensie Ank Bijleveld-Schouten om de werkzaamheden van het LIMC te stoppen (6). Haar opvolger, Kajsa Ollongren, gaf de opdracht om een onafhankelijk onderzoek (7) naar de dataverzamelingspraktijken van het LIIMC in te stellen.
https://www.trouw.nl/economie/overheid-verzamelt-tweets-zonder-dat-je-het-weet-problematisch-stellen-experts~b0263e44/
https://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/hoe-de-overheid-duizenden-tweets-verzamelt-en-daarbij-de-wet-overtreedt
https://www.agconnect.nl/artikel/hoe-de-overheid-duizenden-tweets-verzamelt-en-daarbij-de-wet-overtreedt
https://www.vpngids.nl/privacy/anoniem-browsen/wat-is-mijn-ip/
https://www.vpngids.nl/nieuws/nederlandse-leger-verzamelt-data-over-burgers/
https://www.vpngids.nl/nieuws/limc-stopt-met-verzamelen-van-data-over-burgers/
https://www.vpngids.nl/nieuws/toch-onderzoek-naar-dataverzameling-door-limc/
