Volgens de Verenigde Naties leeft twee derde van de wereldbevolking in 2050 in steden. Dan hebben we het over bijna 6,5 miljard mensen. Om het leef- en werkklimaat in steden te waarborgen, wenden stadsontwikkelaars en technologen zich tot slimme technologieën. Slimme technologieën zijn afhankelijk van data. Deze gegevens zijn vaak persoonlijk of vertrouwelijk van aard. In slimme steden zien we ook camera’s met gezichtsherkenning en sensoren die ons overal kunnen volgen. Wat betekent de onstuitbare opmars van de smart city voor onze gegevensbescherming en privacy?
Smart cities maken gebruik van data, algoritmen en technologie om de stad te beheren en besturen. In deze datagedreven steden staan sensoren en apparaten met elkaar in verbinding om het dagelijkse leven te verbeteren. Denk aan sensoren in prullenbakken die aangeven wanneer een prullenbak geleegd moet worden.
In Nederland hebben we nog geen echte slimme steden. Er zijn wel diverse smart city-projecten in Nederland. Zo meten de gemeente Utrecht en Amersfoort de luchtkwaliteit van de stad met sensoren. In Eindhoven zijn zelfs sensoren aangebracht in een uitgaansstraat om de veiligheid op straat te vergroten. De geluidssensor heeft echter nog moeite om een enthousiast vrijgezellenfeest en een vechtpartij van elkaar te onderscheiden. De meeste steden kiezen ervoor om klein te beginnen en hun smart city-project in delen uit te rollen.
Smart cities leunen sterk op ICT en het Internet of Things (IoT), of het internet der dingen. Het Internet of Things omvat alle ‘slimme’ apparaten die met het internet verbonden kunnen worden. Voorbeelden van deze apparaten zijn: een webcam, babyfoon, smartwatch, printer, smart speakers, enzovoort. Steeds meer van deze apparaten zijn constant verbonden met het internet en verzenden continu data over de gebruikers.
Deze technologieën kennen vele verschijningsvormen. Het omvat snelle, goedkope connectiviteit, big data-analyses en kunstmatige intelligentie, met slimme sensoren en het IoT als fundament. Marktonderzoeker Orbis Research voorspelt dat in het jaar 2022 de IoT een waarde vertegenwoordigt van, omgerekend, een slordige 200 miljard euro.
Het IoT genereert en gebruikt heel veel gegevens. In smart cities kent het IoT diverse toepassingsgebieden. We geven je wat voorbeelden van toepassingen, zodat je een beter idee krijgt van de reikwijdte van het IoT.
Bij smart homes, of slimme woningen, draait het in feite om de integratie van verschillende technologieën. Diverse apparaten in de woning zijn met elkaar verbonden. Om het licht aan of uit te doen bijvoorbeeld, hoef je je digitale assistent maar een spraakopdracht te geven. Slimme apparaten nemen in populariteit toe en worden steeds gewoner in onze woningen. In 2018 had 36 procent van de huishoudens een slim apparaat in huis. In 2020 was dat al 42 procent. Inmiddels heeft de helft van de Nederlandse huishoudens één of meerdere smart home-producten in huis.
De gegevens die slimme apparaten verzamelen worden gebruikt om ons leefcomfort te vergroten. We gebruiken de slimme producten om ons aan afspraken te herinneren, de temperatuur in onze woning te regelen en grip te houden op ons energieverbruik. Deze apparaten, en de gegevens die ze verzamelen, zijn normaliter gekoppeld aan een app en communiceren via een cloudserver. Ze maken met andere woorden geen deel uit van een gesloten systeem.
Wereldwijd zijn er een aantal initiatieven die slimme technologie inzetten om de fileproblematiek op te lossen en (binnen)steden schoner te maken. Barcelona bijvoorbeeld heeft het iCity Project. Slim parkeren is onderdeel van het project, waarbij bestuurders snel en gemakkelijk een parkeerplek kunnen vinden door gebruik te maken van een app, in plaats van eindeloos rondjes te rijden op zoek naar een plek. Dit draagt bij aan het tegengaan van verkeersopstoppingen. Maar met de app kan een bestuurder wel gelinkt worden aan een specifieke locatie, namelijk de parkeerplek.
Naarmate de bevolking in steden groeit, groeit ook het probleem van energiebeheer. Slimme elektriciteitsnetten en slimme meters zijn onmisbaar om het energieverbruik in slimme steden (en daarbuiten) te optimaliseren. In 2006 lanceerde de Europese Unie (EU) een plan voor slimme elektriciteit. De EU wil uiteindelijk alle elektriciteitsmeters vervangen door slimme meters. Een slimme meter verzamelt gegevens over het energieverbruik per huishouden, inclusief pieken en dalen in het verbruik.
Een slimme stad kan natuurlijk niet zonder slimme gebouwen, uitgerust met allerlei slimme en ‘groene’ technologieën. Kopenhagen wil in 2025 de eerste CO2-neutrale stad ter wereld zijn. De Deense hoofdstad wil dat doel bereiken door gebouwen uit te rusten met slimme technologieën, waardoor deze extreem efficiënt met energie omspringen.
Slimme gebouwen zijn tevens uitgerust met IoT-apparaten, die met elkaar communiceren. Gekoppeld aan een gebruikers-ID, kunnen dit soort apparaten de toegang tot bepaalde delen van het gebouw regelen. Ze kunnen bijvoorbeeld toegang tot de lift verlenen en zelfs de kop koffie uit de automaat bereiden naar jouw smaak. Dit alles wordt gemonitord en beheerd met behulp van cloudservers.
Doordat onze persoonlijke gegevens het hart vormen van onze slimme steden, komt onze privacy in het gedrang. Als het gaat om privacy dan is het belangrijk dat de gebruiker helder zicht heeft op de gegevens die worden opgeslagen, en dat gebruikers weten hoe en waarvoor de gegevens worden gebruikt. Hieronder volgen enkele zorgen rondom privacy die worden geuit door experts op dit gebied.
Technologieën die gebruikmaken van gezichtsherkenning om inwoners te identificeren, hebben diverse, vaak belangrijke toepassingen. Zo helpt het politie en justitie op het gebied van misdaadpreventie en bij het identificeren en vervolgen van verdachten. Echter, dezelfde technologie kan tevens worden gebruikt om ‘onschuldige’ burgers te volgen.
China is bijvoorbeeld onder vuur komen te liggen vanwege het gebruik van gezichtsherkenning voor het opsporen en volgen van etnische minderheden. Zodra een lid van een van deze groepen een bepaalde grens passeert, worden de autoriteiten hierover geïnformeerd.
Diverse organisaties zijn bezorgd over de gevolgen van slimme meters voor de privacy. Een slimme meter is een energiemeter die is verbonden met het IoT. Deze meter verzamelt gegevens over het energieverbruik van een huishouden. Energieleveranciers kunnen deze slimme meter gebruiken om bewoners te adviseren over hun energieverbruik. Het onafhankelijke onderzoeksinstituut EPIC heeft 14 mogelijke manieren gevonden waarop slimme meters de privacy kunnen schenden, waaronder identiteitsdiefstal en ‘profiling’.
Een slimme woning in een slimme stad kan natuurlijk niet zonder digitale, of virtuele assistent, die onze spraakopdrachten begrijpt. In 2022 zullen slimme assistenten als Amazon Echo en Google Home in meer dan 300 miljoen huishoudens behulpzaam zijn aan de bewoners. Maar onze digitale hulpjes kunnen ook meekijken en meeluisteren. De slimme assistenten bespioneren ons, zonder dat we ons daarvan bewust zijn. De microfoon van je handige smart speaker is bijvoorbeeld continu actief. Dit is nodig om commando’s te ontvangen, maar dit zorg er wel voor dat er altijd iemand ‘meeluistert’.
De slimme apparaten maken daarnaast vaak verbinding met elkaar of met het internet. Hierdoor kunnen ze informatie uitwisselen. Ook dit kan een groot risico vormen voor je privacy.
Auto’s worden steeds slimmer en veel nieuwe auto’s nemen de bestuurder nu al veel taken uit handen. Dit zijn al kleine stapjes in de ontwikkeling naar een volledig zelfrijdende auto.
De ontwikkeling van 5G biedt grote kansen voor de zelfrijdende auto in de slimme stad. Een zelfrijdende auto is afhankelijk van sensoren als laserscanners, radars en camera’s. Dit is nodig zodat de auto ziet wat er om hem heen gebeurt. De zelfrijdende auto geeft continu grote hoeveelheden informatie bloot. Deze (privacygevoelige) informatie kan voor verschillende doeleinden worden gebruikt.
De slimme stad roept allerlei ethische kwesties op. Wie heeft toegang tot de verzamelde data? Weegt veiligheid zwaarder dan privacy? Gelukkig hebben we sinds 2018 de privacywet Algemene Verordening Gegevensbescherming. De AVG verbiedt het onnodig of ongeoorloofd verzamelen of gebruiken van persoonsgegevens in de openbare ruimte.
Volgens de privacywaakhond Autoriteit Persoonsgegevens (AP) verzamelen smart city-toepassingen onnodig veel data. Zo wordt een inbreuk gemaakt op de vrijheden van burgers. De AP wil meer ethiek in de slimme stad. De organisatie wijst ons in een recent verschenen onderzoekrapport over smart cities op het belang van een openbare ruimte waarin burgers zich vrij en onbespied kunnen bewegen.
De AP roept gemeenten op ethische kaders op te stellen bij ieder technologisch voorstel. Het AP geeft aan dat het belangrijk is stil te staan bij de rechten en vrijheden van burgers en die ook daadwerkelijk mee te nemen bij elke stap in de ontwikkeling naar een smart city.
De AP neemt privacyklachten serieus. Onlangs heeft de AP nog een AVG-boete van 600.000 euro uitgedeeld aan de gemeente Enschede voor wifi-tracking in de stad. Door de wifi-tracking was het mogelijk mensen die in de binnenstad van Enschede wonen of werken te volgen.
Aangezien de wereldbevolking explosief groeit, moeten we op een duurzamere manier in onze behoeften voorzien. Smart cities gebruiken technologieën die ons leven comfortabeler, duurzamer en veiliger maken. Deze steden ademen technologie en onze gegevens vormen de zuurstof die ze nodig hebben.
Het bouwen van deze steden is belangrijk voor onze vooruitgang, maar moeten we onze privacy daarvoor opofferen? Gegevensbescherming en privacy zouden prioriteiten moeten zijn bij het ontwerpen van smart cities, zodat onze privégegevens ook daadwerkelijk privé blijven.
