Het kabinet doet haar best om de spelregels voor monitoring van burgers op sociale media door gemeenten vast te leggen. Het doel was om deze eind vorig jaar klaar te hebben, maar dat bleek te kort dag. Naar verwachting kunnen gemeenten deze in de loop van het eerste kwartaal verwachten.
Dat schrijft minister van Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz-Zegerius in een reactie op schriftelijke vragen (1) van Joost Sneller en Hind Dekker-Abdulaziz (beiden D66).
Voor het begin van deze zaak moeten we terug in de tijd naar mei 2021. De NHL Stenden Hogeschool en Rijksuniversiteit Groningen publiceerden toen een rapport met als belangrijkste conclusie dat tientallen Nederlandse gemeenten nepaccounts inzetten (2) om burgers stiekem te volgen. Dit deden ze naar eigen zeggen om criminaliteit en ongeregeldheden in de kiem te smoren en bijstandsfraude tegen te gaan. Eén op de zes gemeenten gebruikte hiervoor nepprofielen en nepaccounts.
Privacyexperts reageerden verbolgen op de uitkomsten van het onderzoek, omdat het verboden is om burgers op deze manier in de gaten te houden. “Als de overheid online gaat met een nepaccount is dat werken onder dekmantel, de politie moet daar bijvoorbeeld toestemming voor vragen aan de rechter. Dit is niet het werk van gemeenten”, zo zei Bart Custers, hoogleraar Law and Data Science aan de Universiteit Leiden. Volgens rechtssocioloog Willem Bantema hebben de meeste gemeenten geen idee wat wel en niet is toegestaan.
Ook de Tweede Kamer bemoeide zich met deze kwestie. Zo vroeg Wybren van Haga (BVNL) om een einde te maken aan de ‘illegale spionagepraktijken bij gemeenten’ (3). Stephan van Baarle (DENK) sprak zich eveneens prominent uit tegen de bespiedingspraktijken van gemeenten. “Het gaat om gemeenten die met nepaccounts op social media (4) voor spionnetje spelen”, zei hij tijdens een debat. Renske Leijten (SP) wilde weten hoe het kabinet zou optreden als gemeenten door zouden gaan met ‘het oneigenlijk verzamelen van informatie over hun inwoners’ (5).
Veel gemeenten stopten met het heimelijk bespioneren van inwoners nadat het onderzoeksrapport verscheen. Uit een rondgang van De Volkskrant bleek echter dat verschillende gemeenten als vanouds doorgingen met monitoring (6) via sociale media.
Toenmalig minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Kajsa Ollongren beloofde een richtlijn uit te werken (7) die meer duidelijkheid moest verschaffen over wat gemeenten en uitvoeringsinstanties wel en niet mogen als ze burgers via het internet monitoren. Inmiddels is Ollongren minister van Defensie. Haar opvolger Hanke Bruins Slot en collega’s Franc Weerwind (Rechtsbescherming) en Dilan Yeşilgöz-Zegerius (Justitie en Veiligheid) namen het dossier over.
Het streven van de bewindslieden was om eind 2022 een juridisch kader voor monitoring op sociale media gereed te hebben. “Dat is helaas niet gelukt”, schrijven de ministers op schriftelijke vragen van D66’ers Joost Sneller en Hind Dekker-Abdulaziz. “De onderzoekers hebben namelijk laten weten dat verbreding van de oorspronkelijke reikwijdte van de handreiking nodig is, zodat deze betere aansluiting zal vinden bij de behoefte in de gemeentelijke praktijk.”
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en ministerie van Justitie en Veiligheid werken nauw samen met de onderzoekers en Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) om de richtlijn “zo spoedig mogelijk” gereed te hebben. Naar verwachting is dat ergens in de loop van het eerste kwartaal van 2023.
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail?id=2023D03051&did=2023D03051
https://www.vpngids.nl/nieuws/gemeenten-volgen-burgers-online-met-nepaccounts/
https://www.vpngids.nl/nieuws/van-haga-wil-een-einde-aan-illegale-spionagepraktijken-bij-gemeenten/
https://www.vpngids.nl/privacy/social-media/
https://www.vpngids.nl/nieuws/sp-stop-met-verzamelen-van-informatie-met-nepaccounts/
https://www.vpngids.nl/nieuws/gemeenten-blijven-nepaccounts-gebruiken-om-burgers-te-volgen/
https://www.vpngids.nl/nieuws/handreiking-om-burgers-avg-proof-te-monitoren-eind-2021-gereed/
