De digitale transformatie van de landbouw wordt belemmerd door onvoldoende toegang tot en versnipperde controle over landbouwdata. Nieuwe sectorspecifieke rechten en regulering voor landbouwdata zouden betere marktwerking en innovatie meer kans geven, stelt promovendus Can Atik. Hij promoveert op 11 juli 2023 aan Tilburg University.
In de landbouw vindt een paradigmaverschuiving plaats van traditionele besluitvorming naar data-gedreven 'smart farming'. Op basis van digitale dataverzameling en -analyse op hun bedrijf kunnen boeren vroegtijdig problemen opsporen, ontwikkelingen volgen en actie ondernemen. Datagestuurde landbouw belooft een hogere productiviteit, minder gebruik van grondstoffen en een minimale impact op het milieu.
De digitale transformatie gaat echter gepaard met problemen rond de toegang tot en controle over data, wat het vertrouwen tussen belanghebbenden, een gezonde marktwerking en innovatie en in de weg staat. Rechtswetenschapper Can Atik onderzocht welke problemen dat zijn en hoe zowel de huidige Europese wetgeving als nieuwe reguleringsinitiatieven daar verandering in kunnen brengen.
Uit Atiks onderzoek blijkt dat boeren door gebrek aan juridische duidelijkheid over de voorwaarden voor toegang tot landbouwdata moeilijk toegang krijgen tot hun data en de overdracht daarvan, omdat de data technisch worden gecontroleerd door de leveranciers van de technologie en machinebouwers. Dit schaadt het vertrouwen van boeren in de digitale transformatie van de sector. Andere partijen die toegang willen tot de data in de ‘van boer tot bord’ keten, krijgen ook geen kans. Start-ups kunnen bijvoorbeeld geen algoritmes trainen en meeconcurreren.
Zowel de bestaande Europese reguleringskaders rond de bescherming van (persoons)gegevens, als een vrijwillige gedragscode die voor de landbouw is opgezet, is volgens Atik niet toereikend om deze problemen weg te nemen, hoewel het recente voorstel voor een nieuwe Gegevenswet wel verschil maakt.
Belanghebben in de landbouwsector en onderzoekers pleiten voor een 'recht op gegevenseigendom' specifiek voor boeren, maar die zullen volgens Atik waarschijnlijk meer schade dan voordelen opleveren. Hij stelt voor om gegevenstoegangsrechten te koppelen aan bedrijfseenheden in plaats van aan individuele boeren of bedrijven, zodat de daadwerkelijke exploitanten van boerderijen altijd toegang hebben tot hun agrodatasets en die ook gedeeld kunnen worden.
Daarnaast zou een nieuw technisch knooppunt voor gegevenstoegang in de landbouw in combinatie met kwaliteitsnormen voor data en een data-autoriteit de toegang tot data kunnen verbeteren. De traditionele handhaving van het Europese mededingingsrecht kan een aanvullende rol spelen, mits die geschikt wordt gemaakt voor het 'big data' tijdperk.
