Minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra moet tekst en uitleg geven over het gebruik van algoritmen die worden gebruikt bij de beoordeling van visumaanvragen. De Autoriteit Persoonsgegevens is bang dat de algoritmen discriminatie in de hand werken en mogelijk leiden tot profilering. De toezichthouder noemt de kwestie ‘zorgelijk’.
Dat bevestigt een woordvoerder van de Autoriteit Persoonsgegevens tegenover NRC naar aanleiding van een onderzoek door het dagblad en journalistieke organisatie Lighthouse Reports (1). Het onderzoek gaat over ‘de problematisch verlopen digitalisering van de verstrekking van Schengenvisa’. Dergelijke visa, met een geldigheidsduur van 90 dagen, zijn verplicht voor mensen die van buiten de EU komen en naar Nederland komen voor vakantie, zaken of familiebezoek.
Vroeger verliep een visumaanvraag via Nederlandse ambassades. Dat systeem is de afgelopen jaren vervangen door digitale dienstverlening. Wie ons land wil bezoeken, moet tegenwoordig met zijn documenten opsturen naar VFS Global. Dat is een multinational met een kantoor in Dubai dat is ingehuurd door de Nederlandse overheid om visumaanvragen wereldwijd af te handelen.
VFS Global digitaliseert de visumaanvragen en stuurt deze op naar Den Haag. Daar werken 118 zogeheten ‘beslisambtenaren’ die de aanvragen moeten beoordelen. Om hen bij hun werkzaamheden te helpen, maken zij gebruik van het algoritme ‘Informatie Ondersteunend Beslissen’. Op basis van zaken als nationaliteit, geslacht, leeftijd en locatie bepaalt het algoritme of een aanvraag kort of intensief bestudeerd moet worden.
Het doel van het algoritme is om illegale migratie tegen te gaan en de visumaanvragen efficiënt en eerlijk te laten verlopen. De praktijk is echter een stuk weerbarstiger. Zo blijkt dat de visumaanvraag voor mensen die op de stapel ‘snel beoordelen’ vallen, een stuk vaker wordt toegekend dan mensen die het predicaat ‘intensief beoordelen’ opgeplakt krijgen.
Niels Westerlaken, functionaris gegevensbescherming op het ministerie van Buitenlandse Zaken, waarschuwde in 2022 dat het systeem leidt tot “het profileren van visumaanvragers”, omdat het mogelijk discriminatie in de hand werkt. Hij constateerde dat het algoritme aanvragen van jonge Surinaamse mannen automatisch het stempel ‘intensief beoordelen’ toekende. “Zij lijden onder de kwaden die op hen lijken”, zei de functionaris gegevensbescherming in een presentatie aan topambtenaren.
Het advies van Westerlaken werd echter niet serieus genomen door het ministerie van Buitenlandse Zaken. En dat baart de Autoriteit Persoonsgegevens zorgen. De toezichthouder sprak destijds met de privacyadviseur en vroeg diverse documenten op bij het departement. Minister Wopke Hoekstra is door de privacywaakhond gevraagd om opheldering te geven over het algoritme en antwoord te geven op de vraag wat het ministerie doet om discriminatie en profilering tegen te gaan.
Een woordvoerster van het ministerie van Buitenlandse Zaken bevestigt tegenover NRC dat de Autoriteit Persoonsgegevens aanvullende informatie heeft aangevraagd over “de noodzakelijkheid en proportionaliteit van de gegevensverwerking” bij visumaanvragen. Zij verwacht dat er binnenkort op ambtelijk niveau over de kwestie wordt gesproken. Ze benadrukt dat de uitnodiging voor minister Hoekstra ‘niet vrijblijvend’ is.
Het is niet de eerste keer dat de Autoriteit Persoonsgegevens aanklopt bij het ministerie van Buitenlandse Zaken over visumaanvragen. De toezichthouder legde in april 2022 een boete van 565.000 euro op aan het ministerie, omdat het systeem van visumaanvragen jarenlang onvoldoende was beveiligd.
Het Nationaal Visum Informatie Systeem (NVIS) had een “ontoereikende fysieke en digitale beveiliging”. Daardoor konden onbevoegde medewerkers de persoonsgegevens van visumaanvragers inzien en aanpassen. Daarnaast informeerde het ministerie visumaanvragers onvoldoende over het feit dat hun gegevens met andere organisaties en instanties werden gedeeld. Dat is wettelijk wel verplicht.
De beveiligingslekken zijn inmiddels gedicht. Het ministerie heeft inmiddels 50.000 euro aan dwangsom betaald aan de Autoriteit Persoonsgegevens.
https://www.nrc.nl/nieuws/2023/05/01/minister-moet-uitleg-geven-over-algoritme-voor-visa-a4163510
