Het kabinet heeft de eerste van een publiek algoritmeregister online gezet. Burgers en instanties kunnen hierin zien welke overheidsdiensten een algoritme gebruiken voor de dienstverlening. Dan krijgen ze een idee welke gegevens een algoritme verzamelt, en voor welke doeleinden.
Dat schrijft staatssecretaris van Digitalisering Alexandra van Huffelen in een brief (1) aan de Tweede Kamer. Daarin gaat ze dieper in op de stand van zaken van het algoritmeregister.
Een algoritmeregister is een langgekoesterde wens van de Tweede Kamer. Algoritmes bieden grote voordelen bij de uitvoering van de dienstverlening van de overheid en andere instanties. Ze zijn in staat om snel en efficiënt beslissingen te nemen en uit te voeren. Tevens zijn ze in staat om verdachte patronen te herkennen. Dat is handig in de strijd tegen uitkeringsfraude.
Tegelijkertijd is er ook weerstand tegen algoritmes. Het is lang niet altijd duidelijk welke variabelen een algoritme gebruikt om misstanden op te sporen. Ook zijn er genoeg voorbeelden waaruit is gebleken dat een algoritme bevooroordeeld kan zijn, en dat de gevolgen daarvan immens kunnen zijn. Denk aan de Toeslagenaffaire (2) en het debacle met de Fraude Signalering Voorziening (FSV) (3). In dat licht wordt er ook wel gesproken over ‘gekleurde technologie’.
Tot slot worden ethische risico’s niet altijd serieus genomen (4) als men met algoritmes werkt. Laaggeletterdheid is een voorbeeld van een variabel die vaak wordt gecorreleerd met afkomst en nationaliteit. Mensen met een migratieachtergrond worden daardoor bovengemiddeld vaak aangewezen als mogelijke fraudeur door een algoritme.
Om meer inzicht te geven in de werking van een algoritme, bedacht het kabinet het algoritmeregister. “In een dergelijk register worden algoritmen opgenomen die voor burgers en toezichthouders in te zien zijn. Een register kan informatie verschaffen over het type algoritmen, maar ook over de data die gebruikt zijn. Ook kan zo’n register een status overzicht geven van de kwaliteitseisen die toegepast zijn en de verantwoordelijke vermelden waar burgers terecht kunnen met vragen”, schreef toenmalig staatssecretaris (5) van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Richard Knops in juni 2021 aan de Tweede Kamer.
Nu is het aan zijn opvolger, staatssecretaris Van Huffelen, om het algoritmeregister daadwerkelijk vorm te geven. Via een brief informeert ze het parlement dat vanaf vandaag de eerste versie van een publiek algoritmeregister online is. Deze is te vinden op https://algoritmes.overheid.nl.
De bewindsvrouw benadrukt het belang van een openbaar register. “Tot nu toe schiet de transparantie over de inzet van algoritmes door de overheid nog vaak tekort. Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat algoritmes voldoen aan publieke waarden en de daarvan afgeleide (wettelijke) normen en dat uitgelegd wordt hoe ze werken. Op basis daarvan kunnen burgers de overheid desgewenst kritisch volgen en bevragen of zij zich aan de regels houdt. Het algoritmeregister kan een belangrijke bijdrage leveren aan het beter uitlegbaar maken van de toepassing en uitkomst van algoritmes.”
Van Huffelen wijst erop dat dit een eerste versie is van het publieke algoritmeregister. Daarbij is gebruikgemaakt van kennis uit pilots en ervaringen met bestaande algoritmeregisters over overheidsorganisaties. De staatssecretaris zegt dat er hard is gewerkt om deze versie te verwezenlijken. “Maar verdere doorontwikkeling is beslist nodig”, schrijft ze. Komend jaar overlegt de staatssecretaris met overheden, maatschappelijke organisaties, experts en de Tweede Kamer over een eenduidige registratie van algoritmes.
Komend jaar wil Van Huffelen de metastandaard van het algoritmeregister verder ontwikkelen. In de huidige versie zijn gegevens handmatig ingevoerd. In de toekomst moeten gegevens automatisch worden opgehaald uit decentrale algoritmeregisters. Overheidsorganisaties die geen eigen algoritmeregister hebben, moeten informatie over hun algoritmes rechtstreeks in het centrale register kunnen plaatsen.
Voor het verplicht stellen van het algoritmeregister voor overheidsorganen, moeten er nog beleidsmatige en juridische knopen worden doorgehakt. Daarvoor is het kabinet mede afhankelijk van ontwikkelingen in Brussel. “Die keuzes zijn mede afhankelijk van de voorgestelde Europese AI-verordening en zullen gemaakt worden in nauw overleg met departementen, uitvoeringsorganisaties, gemeenten, provincies en waterschappen”, aldus de staatssecretaris. Ze verwacht dat de verplichtstelling pas in 2024 op z’n vroegst zal ingaan.
In het vierde kwartaal van 2023 informeert de staatssecretaris de Tweede Kamer over de vorderingen.
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2022Z25908&did=2022D55799
https://www.vpngids.nl/nieuws/ep-toeslagenaffaire-in-nederland-belangrijk-leermoment/
https://www.vpngids.nl/nieuws/belastingdienst-deelde-honderden-keren-fsv-informatie-met-derden/
https://www.vpngids.nl/nieuws/rekenkamer-neem-ethische-risicos-algoritmes-serieus/
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail?id=2021Z06272&did=2021D21454
