Aan het begin van de coronacrisis downloadde redacteur Emmaly van Ettikhoven TikTok. Gewoon, omdat het leuk was, maar al snel kwam ze erachter dat het té vermakelijk was, én verslavend ‘‘Ik verwijderde de app, om ‘m even later weer net zo snel terug te installeren. Het bleek niet zo eenvoudig cold turkey te stoppen.’’ Een blog over hoe TikTok zich op verschillende manieren onderscheidt van andere sociale media-platforms.
Het moment van de corona-uitbraak blijft je nog wel even bij. Ik werkte toen als student-stagiaire op de juridische afdeling van de NOS en ik herinner me hoe ik totaal verbijsterd naar huis ging. Het was ook precies dat moment dat ik TikTok downloadde, als afleiding. Ik had er al eens van gehoord, maar ik wilde er eigenlijk niet aan beginnen. Mijn nieuwsgierigheid won het desondanks van mijn verstand.
De eerste ervaringen met TikTok waren heel positief. Het had wat weg van Vine, een applicatie dat in 2019 volledig offline is gehaald. Op Vine kon je korte, grappige en simpel bewerkte video’s bekijken. Ik treurde nog wel eens dat die app niet meer bestaat. Maar toen was daar TikTok, en die app gaf mij hetzelfde gevoel als toen ik op Vine zat.
Tiktok is een turbo-versie van Vine. Of eigenlijk, een turbo-versie van alle tot dan toe bestaande social media platforms. Wat het doel betreft, verschilt TikTok niet zoveel van andere platforms. Elk platform wil jou namelijk zo lang mogelijk op hun app laten scrollen. Net als Facebook en Instagram. Wel vind ik dat TikTok dit doel als geen ander weet te behalen.
Ten eerste zijn de lijntjes tussen de content creator en de TikTok-gebruiker korter dan ooit. Althans, zo voelt het voor de gebruiker. TiktTok-video’s hebben een beperkte duur en bevatten vaak iemand die een verhaal houdt tegen een camera. Je krijgt bijna het gevoel of je met een vriendin in gesprek bent via Facetime. Die persoon geeft je een handige tip (bijvoorbeeld over hoe je wespen kunt wegjagen), laat je zien hoe je een bijzondere taart bakt of licht een herkenbare situatie toe.
Ten tweede speelt de app als geen ander in op instant gratification. Het algoritme van TikTok is dusdanig geraffineerd dat je vrijwel meteen krijgt wat je vraagt. En daar willen we door het vrijkomen van dopamine in ons brein alleen maar meer van. Het betekent niet dat je in alle gevallen altijd voor jou interessante content te zien krijgt, maar wel vaak. Ook bij ‘stomme’ content kan het gebruik overigens aanhouden, omdat het een soort sport wordt om wél een leuke video te vinden. Zo scroll je dus steeds nog ‘één keer’ door. Ik spreek uit ervaring, want ik kwam nog nooit zoveel ‘leuke’ content tegen op wat voor app dan ook.
Op een gegeven moment werd die content allemaal iets te leuk. Als vanzelf werd ik na het openen van de applicatie elke keer in de door TikTok gecreëerde digitale wereld getrokken. Daar kwam ik moeilijk weer uit. Voor ik het wist, was ik weer een paar uur verder. Ik besloot de app daarom te verwijderen. Dat begon na een paar dagen toch weer te kriebelen. Ik downloadde het opnieuw, onder het mom ‘toch even snel een leuk filmpje kijken’. Dat werd weer uren scrollen. Na een aantal keer verwijderen/herinstalleren besefte ik opeens dat ik de app niet meer ‘nodig’ had. Ik had de app al een aantal maanden niet gebruikt.
Uiteindelijk was ik daar blij mee. Niet alleen vanwege het gevoel, maar ook vanwege de privacygevoeligheid. Dat juist TikTok zo goed weet wat jij leuk vindt en je daarmee zolang mogelijk op de app weet te houden roept natuurlijk vragen op. Waarom weet deze app zo goed wat ík interessant vindt? Mogen zij al die persoonlijke informatie van mij wel op die manier gebruiken? Dat vroegen Friederike van der Jagt en Damiën Berkhout zich ook af. Met de massaclaim die stichting Take Back Your Privacy tegen TikTok heeft ingediend wordt bijna 2 miljard miljard euro gevorderd wegens schending van de privacyrechten van minderjarige TikTok-gebruikers.
De massaclaim moet transparantie in het privacybeleid van TikTok opleveren en duidelijkheid bieden of TikTok de AVG heeft geschonden. Naast schadevergoeding wordt onder meer een betere leeftijdsverificatie in de app, ouderlijk toezicht in de TikTok-app en transparantie over reclame geëist.
Hoewel de AVG-rechten natuurlijk voor ieder persoon gelden, zijn de verplichtingen rondom de AVG-rechten van minderjarigen extra streng. Dat is niet zomaar, want minderjarigen zijn makkelijker te beïnvloeden en gevoeliger voor reclame. Ook hebben zij minder snel door wat ‘echt’ en ‘nep’ is. Het is dan ook essentieel dat TikTok zijn privacybeleid over het algemeen, en ook zeker op het gebied van minderjarigen, aanscherpt. Je kunt de podcastaflevering over de TikTok-massaclaim binnenkort via Spotify beluisteren, waar ik ook zelf kort mijn ervaring over het gebruik van TikTok bespreek.
En ik? Ik zit nog steeds niet op TikTok. Maar af en toe ontkom ik er toch niet helemaal aan. Meta heeft het verslavingsgevoelige template van TikTok ook ontdekt en opgenomen binnen hun platforms, waardoor je op Instagram en Facebook inmiddels kunt ‘genieten’ van reels.
