De Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) heeft onderzoek gedaan naar de inzet van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv). De toezichthouder concludeert dat de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) minder vaak ten onrechte de Wiv heeft ingezet. Er is echter wel nog ruimte voor verbetering.
Dat schrijft de TIB in haar jaarverslag.
Het is de tweede keer dat de Toetsingscommissie een jaarverslag schrijft. Dit jaar is het document een stuk compacter dan afgelopen jaar. Dat heeft alles te maken met het uitbreken van het coronavirus en het gegeven dat de instantie met staatsgeheime informatie werkt, die niet van thuis uit geraadpleegd mag worden. Om toch iets te kunnen zeggen over toetsing van de inzet van de Wiv, besloot de TIB om een verkort jaarverslag te publiceren.
De Wiv, door tegenstanders en critici ook wel de ‘aftapwet’ of ‘sleepwet’ genoemd, trad op 1 mei 2018 in werking. De wet beschrijft de bevoegdheden van de AIVD en MIVD om te waken over onze nationale veiligheid en democratische rechtsorde. De oude wet stamde uit een tijd dat er aanzienlijk minder communicatiemogelijkheden waren. Door de komst van smartphones, social media en chatapplicaties als WhatsApp en Telegram gaat informatie sneller dan ooit over en weer. Om hun taken naar behoren uit te voeren, hadden de AIVD en MIVD meer bevoegdheden nodig. Dat is geregeld in de nieuwe Wiv.
Dat wil niet zeggen dat de inlichtingendiensten te pas en onpas zomaar de Wiv naar eigen inzicht mogen inzetten. Het is hun taak om ‘zo gericht mogelijk’ inlichtingen in te winnen. Deze formulering is bewust breed geformuleerd, omdat strakke richtlijnen het werk van de inlichtingendiensten kan bemoeilijken. Iedere zaak is immers uniek en vraagt om een specifieke benadering. Het is aan de ministers van Binnenlandse Zaken en Defensie om inlichtingenverzoeken van de diensten op hun merites te beoordelen. Je kunt je vast wel voorstellen dat er hierdoor een spanningsveld ontstaat tussen privacy enerzijds en onze veiligheid anderzijds, een argument dat tegenstanders van de wet vaak aanhalen.
Om te toetsen of de AIVD en MIVD hun bevoegdheden op een correcte manier hebben ingezet, is de TIB in het leven geroepen. Deze commissie beschrijft in het verkorte jaarverslag haar bevindingen. Tussen 1 april 2019 en 1 april 2020 heeft de TIB in totaal 2.355 verzoeken van de AIVD en MIVD getoetst. De Toetsingscommissie heeft in deze periode bij 1,7 procent van de verzoeken van de AIVD geoordeeld dat de toestemming van de minister onrechtmatig was verleend. Bij de MIVD was dat bij 3,1 procent van de verzoeken het geval.
Voor beide diensten geldt dat het aantal onrechtmatigheden “aanzienlijk [is] verbeterd” ten opzichte van de periode 1 mei 2018 tot 1 april 2019. Toen lag het aantal onrechtmatige verzoeken van de AIVD op 4,5 procent en van de MIVD op 5,8 procent.
Hoewel de TIB erg te spreken is over de geboekte resultaten, zijn er volgens de Toetsingscommissie toch een aantal punten waarop de inlichtingendiensten hun werkzaamheden kunnen verbeteren. Dan gaat het om zaken als het verwoorden van een afluisterverzoek. De TIB schrijft in haar jaarverslag:
“Aandachtspunten die tot op heden (gedeeltelijk) blijven bestaan met betrekking tot de verzoeken van beide diensten zijn onder andere de juistheid van de in de verzoeken opgenomen informatie, de inzet van bijzondere bevoegdheden op verzoek van het buitenland en de beschrijving van de technische hulpmiddelen en technische risico’s bij digitaal binnendringen, met name waar het binnendringen van derden en/of non-targets betreft.”
Met name op het laatste punt vraagt de TIB de inlichtingendiensten om meer aandacht te besteden aan de onderbouwing van hun verzoek om gegevens te verwerven.
Het volledige jaarverslag volgt op een later tijdstip, zo sluit de TIB het onderzoeksrapport af. Dan gaat de commissie onder meer in op de bevoegdheid van de veiligheidsdiensten om informatie te onderscheppen.
Zie ook de publicatie: TIB publiceert verkort jaarverslag over periode 2019-2020
