Demissionair minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus moet tekst en uitleg geven aan de Tweede Kamer nadat hij zijn collega Sander Dekker (Rechtsbescherming) corrigeerde over de inzet van gezichtsherkenning door de Nederlandse politie. Grapperhaus zei dat de politieorganisatie op dit moment geen toestemming heeft gegeven voor de inzet van biometrische surveillance in de publieke ruimte door de politie. De Kamer bespeurt onraad en eist opheldering van de minister.
Dat blijkt uit schriftelijke vragen van Lisa van Ginneken (D66) aan minister Grapperhaus.
De zaak kwam aan het rollen in augustus. Die maand publiceerde het Amerikaanse BuzzFeed News een artikel waaruit bleek dat de Nederlandse politie de omstreden gezichtsherkenningssoftware van Clearview AI gebruikte. Uit gelekte interne data van het bedrijf bleek dat de politie tussen de 51 en 100 keer een beroep had gedaan op de diensten van het bedrijf.
Voor Lisa van Ginneken (D66) en Kauthar Bouchallikh (GroenLinks) was dat aanleiding om demissionair minister voor Rechtsbescherming Sander dekker en minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus hierover het vuur aan de schenen te leggen. Met een reeks schriftelijke vragen probeerden de Kamerleden te achterhalen of de bewindslieden op de hoogte waren dat de Nederlandse politie gezichtsherkenningssoftware van Clearview AI gebruikte. Tevens wilden ze weten waarom de Tweede Kamer daar niet van op de hoogte was en of andere instanties in ons land gebruikmaakten van de diensten van het bedrijf.
Eind vorige maand reageerde minister Dekker namens minister Grapperhaus op de vragen van de Kamerleden. Hij verzekerde hen dat de gezichtsherkenningssoftware van Clearview AI niet is gebruikt door de politie in Nederlandse strafzaken. “Noch in de financiële administratie van de politie, noch bij de afdelingen die betrokken zijn bij digitaal onderzoek, is een aanwijzing gevonden dat er gebruik gemaakt zou zijn van Clearview”, aldus minister Dekker.
Daarmee lijkt de zaak te zijn afgedaan, maar niets is minder waar. In zijn brief aan de Tweede Kamer schreef minister Dekker ook het volgende: “Biometrische surveillance, in de zin van real time gezichtsherkenning, wordt op dit moment in Nederland niet gedaan.”
Half oktober kwam minister Grapperhaus met een ‘nader antwoord’, simpel gezegd een aanvulling op een antwoord die Dekker aan de Kamer had verstrekt. Hij vond dat zijn collega het antwoord “te ruim” had omschreven. Grapperhaus corrigeerde de bovenstaande zinsnede als volgt: “Voor het gebruik van biometrische surveillance in de publieke ruimte door de politie, in de zin van real time gezichtsherkenning, wordt op dit moment in de politieorganisatie geen toestemming gegeven.”
Bits of Freedom vond het een opmerkelijke correctie van minister Grapperhaus. In de ogen van de belangenorganisatie schept het geen duidelijkheid, maar roept het meer nieuwe vragen op. Werd er eerder wel toestemming voor gegeven? Gaat de politie op korte termijn alsnog toestemming verlenen? Is er in het verleden zonder toestemming gebruik gemaakt van de gezichtsherkenningssoftware van Clearview AI? Hebben individuele agenten deze software misschien gebruikt?
“De afwezigheid van een helder verhaal wekt de indruk dat de politie onvoldoende grip heeft op het gebruik van ingrijpende technologie door haar medewerkers en dat de minister dit afdekt”, aldus Lotte Houwing van Bits of Freedom.
Ook Van Ginneken zet haar vraagtekens bij de reactie van minister Grapperhaus. De D66’er heeft daarom opnieuw een aantal schriftelijke vragen ingediend. Allereerst wil ze van de bewindsman weten waarom hij ervoor heeft gekozen om het antwoord van minister Dekker te corrigeren. “Hoe moet ‘real time’ in deze herformulering geïnterpreteerd worden en valt een toepassing als Clearview daar wel of niet onder?”, vraagt ze zich hardop af.
Tevens is Van Ginneken geïnteresseerd in de uitdrukking ‘op dit moment’ in de herformulering van de minister. Ze vraagt zich af of er op eerdere momenten wel toestemming is gegeven, of dat er in de toekomst wel toestemming verleend zal worden. Minister Grapperhaus moet antwoord geven op de vraag of de politie mogelijk gebruik heeft gemaakt van deze surveillance zonder dat hij daarvan op de hoogte was. “Wat doet u om te voorkomen dat er in de toekomst ongeoorloofd gebruik wordt gemaakt van deze technologie?”, vraagt het Kamerlid aan Grappehaus.
Tot slot wijst de D66’er de minister erop dat in landen als België, Zweden en Finland gebruik is gemaakt van de gezichtsherkenningssoftware van Clearview AI door de politie, terwijl ze dat aanvankelijk ontkende. Van Ginneken vindt het belangrijk dat de politie eerlijk is over het gebruik van surveillancetechnologie. Alleen zo kan de politie het vertrouwen winnen van de bevolking. Ze vraagt aan minister Grapperhaus of hij het maar haar eens is op dit punt.
